Si forma di norma con la terminazione -issimus, -a, -um, oppure - rimus, a, um che si declina come gli aggettivi della prima classe. (La terminazione -issumus, -a, -um è arcaica.) Si forma pure con avverbi admodum, maxime e con prefissi prae-, per- (NB. I dizionari registrano questi ultimi come voci autonome.) Il superlativo può essere rafforzato: a) da avverbi: longe, multo, vel, di gran lunga, molto, persino; b) da quam unito al verbo possum; c) dal pronome indefinito quisque, d) dal numerale
unus. (Traduci i testi
proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana) a) BG.: Omnium fortissimi sunt Belgae (I,1) - Apud Helvetios longe nobilissimus fuit et ditissimus Orgetorix (I,2) - Undique loci natura Helvetii continentur: una ex parte flumine Rheno latisimo atque altissimo, altera ex parte monte Iura altissimo, tertia lacu Lemanno (I,2) - Est summae genus sollertiae atque ad omnia aptissimum (7,22) - Hominum est infinita multitudo creberrimaque aedificia fere consimilia, pecoris numerus ingens (5.12) - (Caesar) Divitiaci fratris summum in populum Romanum studium, summam in se (verso di lui) voluntatem, egregiam fidem, iustitiam, temperantiam cognoverat (I,19) - Milites e loco superiore, pilis missis, facile hostium phalangem perfregerunt (I,25) - Facilia ex difficillimis animi magnitudo redegerat (2,27) - (Helvetii), auctoritate Orgetorigis permoti, constituerunt iumentorum et ccarrorum quam maximum numerum coemere, sementes quam maximas facere, cum proximis civitatibus pacem et amicitiam confirmare (I,3) - Pars inferior integra remanebat (7.35). b) EN.:Prior Aenean compellat Achates (I,581) - At domus interior regali splendida luxu\ instruitur (I,635)- Arma diu senior (Priamus) desueta trementibus aevo\ circumdat nequiquam umeris et inutile ferrum\ cingitur (2.509) -Et iam per moenia clarior ignis auditur, propiusque ( più vicino) aestus incendia volvunt (2,705) - Tertia sed maiore hastilia nisu\ adgredior (3,38)- c) Fedro: Habebat quidam filiam turpissimam (3.8) - Mons parturiebat, gemitus immanes ciens, eratque in terris maxima expectatio. (4.24) - Torna Esempi: Nostros in locum iniquiorem progredi viderunt. Videro i nostri avanzare in terreno troppo sfavorevole (BG. II,10) - I, decus, i, nostrum: melioribus utere fatis, Va’, va’, nostra gloria: abbi destino migliore (En.VI,546) 2. Il rafforzativo del comparativo è espresso normalmente da avverbi con terminazione ablativale in -o, aliquanto, aliquanto, paulo, un po', multo, molto, ecc. Es.: (Ubios) multo humiliores infirmioresque redegerunt, Resero gli Ubi molto più umili e più insicuri (BG. IV,3) Particolarità: 1. Il secondo termine può essere sottinteso, perchè quasi evidente nel contesto: Es.: Carinae aliquanto planiores quam nostrarum navium, Le chiglie erano alquanto più piatte di quelle delle nostre navi (BG. III,13) PROVE DI NAVIGAZIONE (Traduci i testi
proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana) a) BG. (Helvetii) paratiores ad omnia pericula (sunt)(I,5) - (Di immortales, hominibus) secundiorem interdum et diuturniorem impunitatem (concedunt) …(1,14) Inter novissimum hostium agmen et nostrum primum non amplius quinis aut senis milibus passuum (intererat) (I,15) - ( Caesar) ab exploratoribus certior factus est (I,21) - Milites non longiore oratione (cohortatur) (2,21) - Ipse ab hostium castris non longius mille et quingentis passibus (aberat) (1,22) Peius victoribus Sequanis quam Haeduis victis (accidit) (I,31) - Haeduus respondit… esse miseriorem et graviorem fortunam Sequanorum quam reliquorum (1,32) - - P. Crassus adulescens …expeditior erat quam ii, qui inter aciem versabantur (1,52) - Quae quidem res Caesari non minorem quam ipsa victoria (attulit) voluptatem attulit (1,53) - In Gallia a potentioribus vulgo regna occupabantur (2,1) - Secundiore equitum proelio nostris, Caesar suos in castra reduxit (2,9) - Carinae aliquanto planiores quam nostrarum navium (3,13) - Et paulo quam eiusdem generis ceteri sunt humaniores, propterea quod Rhenum attingunt multumque ad eos mercatores ventitant (4,3) - Loca sunt temperatiora quam in Gallia remissioribus frigoribus. (5,12) - Nos nihil de eo (su questo) percontationibus reperiebamus, nisi certis ex aqua mensuris breviores esse quam in continenti noctes videbamus. (5,14) - Interim dum de condicionibus inter se agunt longiorque consulto ab Ambiorige instituitur sermo, paulatim circumventus interficitur. (5,37) - Maiore strepitu et tumultu quam populi Romani fert consuetudo castra moveri iubet. (6,7) - (Collem) ex omnibus fere partibus palus difficilis atque impedita cingebat non latior pedibus quinquaginta … Eorum vitam sua salute (habet) cariorem. (7,19) - (Obsidum) …partem statim dederunt, partem ex longinquioribus locis arcessitam sese daturos dixerunt (4.27) - (Populi Romani hanc esse consuetudinem, ut socios atque amicos non modo sui (di sè) nihil deperdere, sed gratia, dignitate, honore auctiores velit esse(1,43) b) EN.: O
socii, o passi graviora: dabit deus quoque finem (I,199) - Atque illum,
talis iactantem pectore curas, tristior adloquitur Venus (I,227) - Sed
regna Tyri germanus habebat Pygmalion, scelere ante alios immanior (I,347)
- Aut quid (che cosa,neutro) in eversa vidi crudelius urbe? (II,746)
-Anna nec tantos mente furores concipit aut graviora timet quam morte
Sychaei (4.500)- At laetus Mnaesteus successuque acrior ipso\ agmine remorum
celeri, ventisque vocatis, prona petit maria et pelago decurrit aperto
(5.212)- Tutatur favor Euryalum lacrimaeque decorae, gratior et pulchro
veniens in corpore virtus (5.343)- Tu ne cede malis, sed contra audentior
ito (6.95)- Largior campos aether et lumine vestit purppureo, solemque
suum, sua sidera norunt (6.400) - Scheda di sintassi: Il complemento partitivo Quando il superlativo è relativo, cioè esprime confronto con altri, viene seguito dal complemento partitivo, che si trova espresso in: a) caso genitivo; b) caso ablativo retto da de, e, ex; c) più raramente,
caso accusativo retto da inter o da apud. (Traduci i testi
proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana)
Particolarità dei comparativi e superlativi 1. Sei aggettivi terminanti in -ilis hanno comparativo secondo la norma, ma il superlativo con terminazione -illimus, -a, -um. Essi sono: facilis, facile, difficilis, difficile, similis, simile, dissimilis, dissimile, humilis, umile, gracilis, gracile. Al superlativo hanno: fac-illimus, -a, -um, diffic-illimus, sim-illimus, dissim-illimus, humillimus, grac-illimus. 2. Gli aggettivi in -er hanno comparativo regolare, ma superlativo con terminazione -rimus, -a, -um: asper, acer, pulcher hanno al superlativo asper-rimus, acer-rimus, pulcher-rimus 3. Gli aggettivi in -dicus, -ficus, -volus formano comparativo e superlativo in -entior,-entius ed il superlativo in -entissimus, -a, -um: maledicus, maledicentior,
maledicentissimus 4. Molti altri sono gli aggettivi di grado comparativo e superlativo con temi diversi da quello positivo. Le loro "forme irregolari" sono normalmente registrate dai vocabolari come forme autonome. Qui sono succintamente elencate. a) Aggettivi con tutti i gradi: Grado positivo comparativo superlativo bonus, buono
melior, migliore optimus, ottimo b) Aggettivi mancanti della serie completa : (iuvenis, giovane)
iunior . PROVE DI NAVIGAZIONE (Traduci i testi
proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana) b) EN.: Prior
Aenean compellat Achates (I,581) - At domus interior regali splendida
luxu\ instruitur (I,635)- Arma diu senior (Priamus) desueta trementibus
aevo\ circumdat nequiquamumeris et inutile ferrum\ cingitur (2.509) -
Et iam per moenia clarior ignis auditur, propiusque (avv.) aestus
incendia volvunt (2.705) - Tertia sed maiore hastilia nisu\ adgredior
(3.38) (NB. Non si ritiene
di dire nulla sulla formazione degli avverbi semplici, in quanto essi
sono sempre riportati dai vocabolari come forme autonome) es: cupid-e, avidamente cupid-ius, più avidamente audac-ter, audacemente audac-ius, più audacemente
2. Il superlativo dell’avverbio si forma con la terminazione -e sostituita alla terminazione -i del genitivo singolare dell’aggettivo superlativo. es.: celerrim-i
( velocissimo) celerrim-e ( velocissimamente)
PROVE DI NAVIGAZIONE (Traduci i testi
proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana) b)
EN.: Excudent
alii spirantia mollius aera,\ credo equidem, vivos ducent de marmore vultus,
orabunt causas melius (6.847) - Paulatim sese tollit mare et altius undas\
erigit (7.529) - Filius ardentis haud setius aequore campi\ exercebat
equos curruque in bella ruebat (7.781) - Ocius advertunt proras urbique
propinquant (8.101) - Troes glomerantur eodem\ et conferre manum et procurrere
longius audent (9.689) - c) Fedro: Vir est hortatus, corpus lecto reciperet, / onus naturae melius quo deponeret (1.18) - Hoc (questo tempo) quoque consumpto flagitari validius / cubile coepit (1.19) - Novissime indignata, dum vult validius / inflare sese, rupto iacuit corpore.(1.24) - Asellus notum proxime tectum subit,/et voce magna sese venisse indicat. (App.16) GIOCO
AUTOVALUTAZIONE
Dum longius ab munitione aberant Galli, plus multitudine telorum proficiebant; posteaquam propius succeserunt, aut se, stimulis inopinantes, induebant aut, in scrobes delapsi, transfodiebantur aut, ex vallo aut turribus traiecti, pilis muralibus interibant. Multis undique vulneribus acceptis, nulla munitione perrupta, cum lux adpeteret, veriti, ne ab latere aperto ex superioribus castris eruptione circumvenirentur, se ad suos receperunt. At interiores, dum ea, quae (quelle cose che) a Vercingetorige ad eruptionem praeparata erant, proferunt, priores fossas explent, diutius in his rebus administrandis ( nell’organizzare queste operazioni) , morati, prius suos discessisse cognoverunt, quam munitionibus appropinquarent. Ita, re infecta, in oppidum reverterunt. (7.82) -
Aggettivi indicanti posizione nello spazio e nel tempo. Gli aggettivi come primus, medius, extremus, summus, imus assumono significato diverso, a seconda del contesto, se riferiti: a) a tutto il concetto che esprimono( funzione attributiva) oppure b) ad una parte del concetto stesso (funzione predicativa). Es.: a) Prima legio..... La prima legione b) Lucus in urbe fuit media, laetissimus umbrae, Nel mezzo della città c'era un boschetto, piacevolissimo per l'ombra (En. I,441) PROVE DI NAVIGAZIONE (Traduci i testi
proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana) b) En.: Lucus in urbe fuit media, laetissimus umbrae (1,441) - Tum vero (Aeneas) ingentem gemitum dat pectore ab imo (1,485) - Talis erat Dido, talem se laeta ferebat (si mostrava) per medios, instans operi regnisque futuris (1,503-504) - Unus abest, medio in fluctu, quem (che)vidimus ipsi (=nos) submersum (1.584) - Bella cient primaque vetant consistere terra (I,541) - Obstipuit primo aspectu Sidonia Dido (I,613) - Postquam prima quies epulis mensaeque remotae (sunt),\ crateras magnos statuunt et vina coronant (I,723) - Incubuere mari totumque a sedibus imis\una Eurusque Notusque ruunt (I,84) -Interea magno misceri murmure pontum\ emissamque hiemem sensit Neptunus et imis\ stagna refusa vadis, graviter commotus, et alto\ prospiciens summa placidum caput extulit unda (I,12)- Hi (questi) summo in fluctu pendent (I,106) - Saxa vocant Itali mediis quae (sunt) in fluctibus, Aras, dorsum immane mari summo (I,110) - Iliaci cineres et flamma extrema meorum\testor (2.431)- Se, quando ultima cernunt,\extrema iam in morte parant defendere telis (2.446) - Vivo equidem vitamque extrema per omnia duco (3.15) c) Fedro: Aquila in sublimi quercu nidum fecerat; / feles, cavernam nancta in media, pepererat; / sus nemoris cultrix fetum ad imam posuerat.(2.4) - Senex, / arcum retensum posuit in media via (3.14) - |