Eccone la flessione:

1. Il genitivo plurale in -um viene usato con valore partitivo e in unione con omnium.
2. La particella enclitica -met rafforza tutte le forme, eccetto tu, te che sono rafforzate dalla enclitica -te.

3. All’ablativo di compagnia il cum è posposto e si salda in unica parola: mecum, con me; tecum, con te; nobiscum, con noi; vobiscum, con voi.

a) Bg. 'Desilite' inquit 'commilitones, nisi vultis aquilam hostibus prodere; ego certe meum rei publicae atque imperatori officium praestitero.' (4.25) -

Nos nihil …reperiebamus, nisi certis ex aqua mensuris breviores esse quam in continenti noctes videbamus. (5,14) - Ex fuga protinus auxilia discesserunt neque umquam summis nobiscum copiis hostes contenderunt (5,17) Neque is sum, inquit, qui (che) gravissime ex vobis mortis periculo terrear: hi (costoro) sapient; si gravius quid (qualcosa) acciderit, abs te rationem reposcent (5, 30) - "Haec (queste cose, acc.) ut intellegatis, inquit (disse), a me sincere pronuntiari, audite Romanos milites (7,20) - An dubitamus, quin (che non), nefario facinore admisso, Romani iam ad nos interficiendos (ad ucciderci) concurrant? .. Haec ab his cognoscite, qui ex ipsa caede fugerunt; nam ego fratribus atque omnibus meis propinquis interfectis dolore prohibeor quae gesta sunt pronuntiare.' ( 7, 38) - Quoniam, inquit, me una vobiscum servare non possum, vestrae quidem certe vitae prospiciam. Vos, data facultate, vobis consulite (7,50) - Quorum ( di loro) in consilio, omnium vestrum consensu, pristinae residere virtutis memoria videtur (sembra) (7,77) -

b) En. Musa, mihi causas memora (1,8) - Ast ego…incedo regina, Iovisque et soror et coniunx, una cum (insieme con) gente tot annos \ bella gero (46) - Aeole, namque tibi divum pater hominumque rex \ et mulcere dedit fluctus et tollere vento (1,65) - O regina (Iuno), mihi iussa capessere fas est. Tu mihi sceptra Iovemque concilias (1,78) - Parce metu, Cytherea; manent immota tuorum \ fata tibi (1,257) - 6. (Aeneas) …bellum ingens geret populosque feroces contundet (1,261) - Nulla tuarum audita mihi neque visa (est) sororum(1,326) - Sum pius Aeneas, raptos qui (che) ex hoste penatis \ classe veho mecum, fama super aethera notus (1,378) - Rex erat Aeneas nobis (1,544) - Immo age et a prima dic, hospes, origine nobis \ insidias Danaum (1,753)

c) Ph. Aesopus nobis hoc (questo) exemplum prodidit.(1,3) -'Ego primam tollo …. quia rex cluo;/secundam, quia sum consors, tribuetis mihi;/tum, quia plus valeo, me sequetur tertia (1,5) - (Leo) asinum evocat, / iubetque vocem premere. Tunc ille insolens /'Qualis videtur opera tibi vocis meae?' (1,11) - Tunc sic Aesopus: 'Noli coram pluribus/ hoc facere canibus, ne nos vivos devorent (2,3) - Ego, qui (che) sum longe fortior, pereo fame." …"Veni ergo mecum." Dum procedunt, aspicit/ lupus a catena collum detritum cani. (3,7) - "Fatorum arbitrio partes sunt uobis datae;/tibi forma, uires aquilae, luscinio melos,/ augurium coruo, laeua cornici omina;/ omnesque propriis sunt contentae dotibus.(3,18) - Ait maior: "Quis sum ego?" Fallax dixit: "Tu es imperator" (4,13) -

Torna


Pronomi riflessivi di terza persona

Il latino ha forme uniche per il singolare ed il plurale nel pronome riflessivo di terza persona.
Eccone la flessione:

c) Fedro. Sibi non cavere et aliis consilium dare/ stultum esse paucis ostendamus versibus (1,9) - Lupus arguebat vulpem furti crimine;/negabat illa se esse culpae proximam.(1,10) - Timore mortis ille tum confessus est,/non artis ulla medicum se prudentia,/verum stupore vulgi, factum nobilem. (1,14) - Plerumque stulti, risum dum captant levem, /gravi destringunt alios contumelia,/et sibi nocivum concitant periculum.(1,29) - Noctua, ut vidit sibi/ nullum esse auxilium et verba contemni sua,/ hac (con questa) est adgressa garrulam fallacia ( 3,16) - "Putabat se post mortem securum fore:/ ecce aliae plagae congeruntur mortuo!" (4,1) - Nimirum in caelo secum ridet Iuppiter (App.3)

Pronomi e aggettivi determinativi.

Come dice il nome, determinano elementi del discorso. Essi sono:

- is, ea, id: egli, ella, ciò; questo; quello; tale.

- idem, eadem, idem: stesso, medesimo, identico, uguale.

- ipse, ipsa, ipsum : stesso, proprio lui, in persona.

Richiamiamo qui alcuni esempi tipici desunti dal dizionario a cui, come al solito, rimandiamo per l’ approfondimento e per l’evidenziazione delle strutture latine.

Is, ea, id: - si usa come pronome personale di 3.a persona;

- i genitivi (eius, eorum, earum) esprimono il possessivo non riflessivo ;

- si usa in rapporto col pronome relativo come antecedente, per anticiparlo, o per richiamarlo, se anticipato;

Idem, eadem, idem: come già detto, determina identità in un confronto. Significa stesso nel senso quindi di identico, uguale a ciò che già è stato detto.

Ipse, ipsa, ipsum: sottolinea e dà rilievo a persona o cosa. Significa quindi stesso, nel senso rafforzato di proprio, appunto, in persona.

a) BG. Gallorum eadem atque Belgarum oppugnatio est haec (2,6) Eo de media nocte Caesar isdem ducibus usus, qui nuncii ab Iccio venerant, Numidas et Cretas sagittarios et funditores Baleares subsidio oppidanis mittit (2,7) - Caesar, obsidibus acceptis primis civitatis atque ipsius Galbae regis duobus filiis armisque omnibus traditis, in deditionem Suessones accepit (2,13) - Quae (questa) quidem res Caesari non minorem quam ipsa victoria voluptatem attulit (I,53) - Profligatis Viromanduis, quibuscum ( coi quali) erant congressi, ex loco superiore in ipsis fluminis ripis proeliabantur (2,23). (Alces) huc cum se pondere reclinaverunt, infirmas arbores pondere affligunt atque una ipsae concidunt (6,37) - Indictis inter se principes Galliae conciliis, queruntur de Accionis morte; hunc (questo) casum ad ipsos recidere posse demonstrant (7,1) - (Saxis) conlocatis et coagmentatis, alius insuper ordo additur, ut idem illud intervallum servetur, neque inter se contingant trabes (7,23) - Haec (queste cose) ab his cognoscite, qui (che) ex ipsa caede fugerunt (7,38) - Quinque (cohortes) eiusdem legionis reliquas de media nocte cum omnibus impedimentis adverso flumine, magno tumultu, proficisci imperat (7,60) - Caesar... iura legesque reddiderat atque ipsi (Commio) Morinos attribuerat (7,76) -

b) En. Id metuens, veterisque (est) memor Saturnia belli (1,23) - Pallasne exurere classem\ argivum atque ipsos potuit submergere ponto. Ipsa disiecit rates evertitque aequora ventis (1,39) - Ipsius (Orontis) ante oculos ingens a vertice pontus\ in puppim ferit (1,114) - Nunc eadem fortuna viros, tot casibus actos, insequitur (1,241) - Atque utinam rex ipse, Noto compulsus eodem, adforet Aeneas! (1,475) - Unus abest, medio in fluctu quem (che, acc.m.) vidimus ipsi \ submersum (1,584) - Ipsa sed in somnis inhumati venit imago \ coniugis, ora modis attollens pallida miris (1,353) - Ipsa (Venus) Paphum sublimis abit (andò) sedesque revisit \ laeta suas (1,415) - Ductoresque ipsos primum capita alta ferentis (acc.pl.)\ cornibus arboreis sternit (189).

c) Ph. Ad rivum eundem lupus et agnus venerant, / siti compulsi (1,1) - Dum loquitur, /ipsum accipiter necopinum rapit /questuque vano clamitantem interficit. (1,9) - Id esse verum, parva haec fabella indicat./ Asellum in prato timidus pascebat senex. / Is hostium clamore subito territus / suadebat asino fugere, ne possent capi (1,15) - Canis parturiens cum rogasset alteram, / ut fetum in eius tugurio deponeret, /facile impetravit (1,19) - Corium depressum in fluvio viderunt canes. /Id ut comesse extractum possent facilius, /aquam coepere ebibere (1,20) - Satiatur ipsa et torquet convivam fame. (1,26) - Aetatis mediae quendam mulier non rudis / tenebat, annos celans elegantia, /animosque eiusdem pulchra iuvenis ceperat. (2,2) - Neque enim notare singulos mens est mihi, /verum ipsam uitam et mores hominum ostendere. (3,prol.) - Paucis diebus interpositis provolat, / pecus trucidat, ipsos pastores necat,/et cuncta vastans saevit irato impetu. (3,3) - Canis simpliciter: "Eadem est condicio tibi, / praestare domino si par officium potes." (3,7) - Devenit hircus sitiens in eundem locum.(4,9) - Vix tandem invenit / eos Mercurius et turbatos adtrahit.(4,19) - Post paulo armillam tollit fur argenteam. / Eam non apparere ut dictum est mulieri, /omnes furore plena vocat, et verbera / proponit gravia, verum si non dixerint. (App.,17) - "Despicio inermes, eadem cedo fortibus (App.26) -