ITER
SEXTUM DECIMUM
1. Supino
attivo e passivo.
Il supino lo conosciamo perché presente nel paradigma verbale;
è di uso piuttosto limitato in latino. In italiano non è
rimasta alcuna forma corrispondente. Si tratta di un nome verbale della
quarta declinazione usato:
1. all'accusativo in -um (supino attivo):
con valore di movimento e fine;
2. all'ablativo in -u (supino passivo) con
valore di limitazione.
Esempi: 1. Venatum Aeneas unaque miserrima Dido / in nemus ire
parant, Enea e l'infelicissima Didone si preparano ad andare nel bosco
per cacciare (4,127)
2. Perfacile factu esse illis probat conata perficere, Dimostra
ad essi essere facilissimo da farsi, concludere le imprese (BG.1,3)
|
(Nb. Il
supino attivo può essere cercato nel testo elettronico dal
Menu Modifica, Trova, digitando le desinenze -tum>
; - sum>) |
PROVE DI NAVIGAZIONE
(Traduci i testi
proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana)
a) BG. Perfacile factu esse illis probat conata perficere (1,3)
- Haedui cum se suaque ab iis defendere non possent, legatos ad Caesarem
mittunt rogatum auxilium (1,11) - (Caesar) reperit…ipsum (Dumnorigem)
ex Helvetiis uxorem habere, sororem ex matre et propinquas suas nuptum
in alias civitates conlocasse (1,18) - Bello Helvetiorum confecto totius
fere Galliae legati principes civitatum ad Caesarem gratulatum convenerunt
… (1,30) - Locutus est pro his Diviciacus Haeduus…. se ex civitate profugisse
et Romam ad senatum venisse auxilium postulatum (1,31) - Legati ab Haeduis
et a Treveris veniebant: Haedui questum… (1,37) - Optimum factu esse duxerunt
rebellione facta frumento commeatuque nostros prohibere (4,30) - Dum ea
geruntur, legione ex consuetudine una frumentatum missa, quae appellabatur
septima,..(4,32) - His rebus permotus Q. Titurius cum procul Ambiorigem
suos cohortantem conspexisset, interpretem suum Cn. Pompeium ad eum mittit
rogatum ut sibi militibusque parcat. (5,36) - Segni Condrusique, ex gente
et numero Germanorum, qui sunt inter Eburones Treverosque, legatos ad
Caesarem miserunt oratum (6,32) - Quinque cohortes frumentatum in proximas
segetes mittit, quas inter et castra unus omnino collis intererat. (6,36)
- Eius adventu Bituriges ad Haeduos, quorum erant in fide, legatos mittunt
subsidium rogatum (7,5) - Quo ex oppido cum legati ad eum venissent oratum
ut sibi ignosceret suaeque vitae consuleret, …(7,12) - postero die pabulatum
venturos arbitra(ba)tur (7,18) - Legati ad eum principes Haeduorum veniunt
oratum, ut maxime necessario tempore civitati
subveniat (7,32) - Huc magnum numerum equorum huius belli causa in Italia
atque Hispania coemptum miserat. (7,55) -
b) En. Infert se saeptus nebula mirabile dictu /per medios, miscetque
viris neque cernitur ulli. (1,439) - Suspensi Eurypylum scitatum oracula
Phoebi / mittimus (2,114) - Terque ipsa solo mirabile dictu / emicuit
parmamque ferens hastamque trementem. (2,174) - Non ego Myrmidonum sedes
Dolopumue superbas / aspiciam aut Grais servitum matribus ibo (2,785)
- Talia vociferans gemitu tectum omne replebat, /cum subitum dictuque
oritur mirabile monstrum.( 2,679) - horrendum et dictu uideo mirabile
monstrum. (3,26) - Nec visu facilis nec dictu adfabilis ulli (3,621) -
Sola novum dictuque nefas Harpyia Celaeno/ prodigium canit et tristis
denuntiat iras /obscenamque famem (3,365) - Venatum Aeneas unaque miserrima
Dido / in nemus ire parant (4,127) - Monstrum horrendum, ingens, cui quot
sunt corpore plumae, / tot vigiles oculi subter mirabile dictu (4,181)
- Vidit, turicremis cum dona imponeret aris, / horrendum dictu latices
nigrescere sacros (4,473) - Huius apes summum densae mirabile dictu /
stridore ingenti liquidum trans aethera vectae / obsedere apicem (7,64)
- Faucibus ingentem fumum mirabile dictu /evomit involvitque domum caligine
caeca (8,252) - Nascenti cui tris animas Feronia mater / horrendum dictu
dederat (8,564) - Sine me haec haud mollia fatu / sublatis aperire dolis,
simul hoc animo hauri (12,25) -
c) Fedro. Fraudator
homines cum advocat sponsum improbos, / non rem expedire, sed malum ordiri
expetit.(1,16) - 'Magno' inquit 'in periclo sunt nati tui./nam, simul
exieris pastum cum tenero grege,/ aquila est parata rapere porcellos tibi'.
(2,4) - Canes legatos olim misere ad Iovem/ meliora vitae tempora oratum
suae, / ut sese eriperet hominum contumeliis (4,19) - Aliquando sitiens
unus de custodibus/ aquam rogavit media nocte ancillulam,/ quae forte
dominae tunc adsistebat suae/ dormitum eunti (App. 15) -
Torna
I
pronomi e gli aggettivi interrogativi
In latino abbiamo
diverse forme di pronomi interrogativi.
Ecco il pronome quis? quid? Chi? Che cosa? ( usato tra molte
persone o cose).
CASO
|
SINGOLARE
|
PLURALE
|
Masch.- Femm.
|
Neutro
|
Masch.- Femm.
|
Neutro
|
NOM.
|
Quis?
|
Quid?
|
Qui?
|
Quae?
|
GENIT.
|
Cuius?
|
Cuius rei?
|
Quorum?
|
Quorum? (quarum
rerum)?
|
DAT.
|
Cui?
|
Cui rei?
|
Quibus?
|
Quibus (rebus)?
|
ACC.
|
Quem?
|
Quid?
|
Quos?
|
Quae?
|
ABL.
|
Quo?
|
Quo? Qua re?
|
Quibus?
|
Quibus (rebus)?
|
Abbiamo poi il pronome ed aggettivo uter? utra? utrum?
Chi dei due? Quale dei due?
L'aggettivo interrogativo qui? quae? quod? segue la declinazione
del pronome relativo.
Molti infine sono i derivati da queste tre forme, per i quali ti rimandiamo
al vocabolario e che qui elenchiamo.
Sono pronomi derivati con suffissi o con prefissi:
- quisnam? quidnam? chi mai? cosa mai?
- ecquis? ecquid? forse qualcuno? forse qualcosa?
- numquis? numquid? forse qualcuno? forse qualcosa?
Sono aggettivi derivati con suffissi o con prefissi:
- quinam? quaenam? quodnam? quale mai?
- ecqui? ecquae? ecquod? quale mai?
- numqui? numquae? numquod? forse qualche?
Torna
Scheda di sintassi: La proposizione
interrogativa diretta.
Come in italiano la proposizione interrogativa diretta è resa identificabile
da elementi interrogativi, quali pronomi, aggettivi, avverbi e particelle,
tutti con funzione interrogativa.
Occorre identificare bene, anche sul vocabolario, le particelle interrogative
che qui ricordiamo: num?, forse che?, nonne?, forse
che non?, an?, o forse?, e l'enclitica
- ne, forse?
PROVE
DI NAVIGAZIONE
(Traduci i testi
proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana)
a) BG. 'Quid dubitas' inquit 'Vorene? Aut quem locum tuae probandae
virtutis exspectas? (5,44) - Atque unus ex captivis 'quid vos' inquit
'hanc miseram ac tenuem sectamini praedam, quibus licet iam esse fortunatissimos?
(6,35) - Litaviccus accepto exercitu cum milia passuum circiter xxx a
Gergovia abesset, convocatis subito militibus lacrimans 'Quo proficiscimur,'
inquit 'milites? … an dubitamus, quin nefario facinore admisso Romani
iam ad nos interficiendos concurrant? (7,38) - De eorum fide constantiaque
dubitatis? quid ergo? Romanos in illis ulterioribus munitionibus animine
causa cotidie exerceri putatis? (7,77) -
b) En. Tantaene
animis caelestibus irae? (1,11) - Pallasne exurere classem / Argivum atque
ipsos potuit summergere ponto / unius ob noxam et furias Aiacis Oilei?
(1,39) - 'Tantane vos generis tenuit fiducia vestri? (1,132) - Quid meus
Aeneas in te committere tantum, / quid Troes potuere, quibus tot funera
passis / cunctus ob Italiam terrarum clauditur orbis? (1,231) - 'Nulla
tuarum audita mihi neque visa sororum, / o quam te memorem, virgo? namque
haud tibi vultus / mortalis, nec vox hominem sonat; o, dea certe /an Phoebi
soror? an Nympharum sanguinis una?, (1,326) - Nam quid dissimulo aut quae
me ad maiora reservo? / num fletu ingemuit nostro? num lumina flexit?
/num lacrimas uictus dedit aut miseratus amantem est? /quae quibus anteferam?
(4,368) - Pelagine venis erroribus actus / an monitu divum? (6,533) -
Num Sigeis occumbere campis, /num capti potuere capi? num incensa cremavit
/Troia viros? (7,294) - 'Quaenam vos tanto fortuna indigna, Latini, /
implicuit bello, qui nos fugiatis amicos? (11,108) - Numerone an viribus
aequi / non sumus? (12,230)
c) Fedro. 'Cur' inquit 'turbulentam fecisti mihi / aquam bibenti?'
(1,1) - 'Ubi pernicitas / nota' inquit 'illa est? Quid ita cessarunt pedes?'
(1,9) - 'Qualis videtur opera tibi vocis meae?' (1,11) - At ille lentus
'Quaeso, num binas mihi / clitellas impositurum victorem putas?' (1,15)
- Ubi vos requiram, cum dies advenerit?' (1,16) - hic bos latenti 'Quidnam
voluisti tibi, / infelix, ultro qui ad necem cucurreris? (2,8) - Legesne,
quaeso, potius uiles nenias (3, prol.) - "Quam tarde es" inquit "non uis
citius progredi? (3,6) -" Vnde sic, quaeso, nites?/ Aut quo cibo fecisti
tantum corporis? (3,7) - Tum Magnus: "Quid ais? Tune me, commilito,/ spoliare
es ausus?" (App. 10)
Torna
Scheda di sintassi: La
proposizione
interrogativa indiretta.
Come in italiano la proposizione diretta può diventare indiretta
se dipende da verbi che significano "interrogare, chiedere, informare,
sapere, ignorare" ecc., oppure da aggettivi quali "inscius, nescius,
"ecc.
E' caratterizzata da due elementi fondamentali:
1. il verbo al congiuntivo;
2. elemento interrogativo ( pronome, aggettivo, avverbio, particella
interrogativa)
NB:PROBLEMA
DI DELETRIUM VIRUS…
Difficilmente, statistiche alla mano, lo studente riconosce le interrogative
indirette.
Come rimediare?
Ti proponiamo questo percorso:
1. ricerca nell’Autore elettronico le radici dei verbi o aggettivi
reggenti le interrogative indirette e trascrivile;
2. ricerca nello stesso autore forme di aggettivi, pronomi ed avverbi
interrogativi (es.:quis, quid, qual-,uter, utr-) e trascrivile;
3. analizza le frasi trovate e controlla se insieme appaiano il verbo
al congiuntivo e l’elemento interrogativo.
PROVE DI NAVIGAZIONE
(Traduci i testi
proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana)
a) BG. Flumen est Arar, quod per fines Haeduorum et Sequanorum
in Rhodanum influit, incredibili lenitate, ita ut oculis in utram partem
fluat iudicari non possit. (1,12) - Dumnorigi custodes ponit, ut quae
agat, quibuscum loquatur, scire possit. (1,20) -Qualis esset natura montis
et qualis in circuitu ascensus qui cognoscerent misit (1,21) - Hanc reperiebat
causam, quod apud Germanos ea consuetudo esset, ut matres familiae eorum
sortibus vaticinationibusque declararent, utrum proelium committi ex usu
esset necne (1,50) - Is se praesente de se ter sortibus consultum dicebat,
utrum igni statim necaretur an in aliud tempus reservaretur (1,53) - Cum
ab his quaereret, quae civitates quantaeque in armis essent et quid in
bello possent, sic reperiebat (2,4) - Cotidie tamen equestribus proeliis,
quid hostis virtute posset et quid nostri auderent, periclitabatur. (2,8)
- Qui cum ex equitum et calonum fuga, quo in loco res esset quantoque
in periculo et castra et legiones et imperator versaretur, cognovissent,
nihil ad celeritatem sibi reliqui fecerunt. (2,26) - Neque satis Bruto,
qui classi praeerat, vel tribunis militum centurionibusque, quibus singulae
naves erant attributae, constabat quid agerent aut quam rationem pugnae
insisterent. (3,14) - Perturbantur, copiasne adversus hostem ducere an
castra defendere an fuga salutem petere praestaret.(4,13) - Itaque evocatis
ad se undique mercatoribus, neque quanta esset insulae magnitudo neque
quae aut quantae nationes incolerent neque quem usum belli haberent aut
quibus institutis uterentur neque qui essent ad maiorum navium multitudinem
idonei portus, reperire poterat. (4,20) - Hi perpetuas inter se controversias
habebant, uter alteri anteferretur, omnibusque annis de loco summis simultatibus
contendebant. (5,44) - Ibi ex captivis cognoscit quae apud Ciceronem gerantur
quantoque in periculo res sit. (5,48) - Ex his omnibus iudicat rebus quanto
cum periculo et quanta cum virtute res sint administratae. (5,52) - Deliberatur
de Avarico in communi concilio, incendi placeat an defendi. (7,15) - Id
eane de causa, quam legatis pronuntiarint, an perfidia adducti fecerint,
quod nihil nobis constat, non videtur pro certo esse ponendum (7,5)
b) En. Musa, mihi causas memora, quo numine laeso / quidve dolens
regina deum tot volvere casus / insignem pietate virum, tot adire labores
/ impulerit (1,8) - 'Tuus, o regina, quid optes / explorare labor (1,76)
- Quo sub caelo tandem, quibus orbis in oris / iactemur, doceas (1,331)
- Dissimulant et nube cava speculantur amicti / quae fortuna viris, classem
quo litore linquant, /quid veniant (1,516) - Hic canit errantem lunam
solisque labores, / unde hominum genus et pecudes, unde imber et ignes,
/ Arcturum pluviasque Hyadas geminosque Triones, / quid tantum Oceano
properent se tingere soles / hiberni, uel quae tardis mora noctibus obstet
(1,742) - Hortamur fari quo sanguine cretus, / quidve ferat; memoret quae
sit fiducia capto. (2,74) - Quae sit rebus fortuna videtis (2,350) - Cuncti
quae sint ea moenia quaerunt, /quo Phoebus vocet errantis iubeatque reverti
(3,100) - Rursus ad oraclum Ortygiae Phoebumque remenso / hortatur pater
ire mari veniamque precari, / quam fessis finem rebus ferat, unde laborum
/ temptare auxilium iubeat, quo vertere cursus. (3,143) - Qui sit fari,
quo sanguine cretus, / hortamur, quae deinde agitet fortuna fateri. (3,608)
- Cari praecepta parentis / edocet et quae nunc animo sententia constet.
(5,747) - (Aeneas) regem adit et regi memorat nomenque genusque / quidve
petat quidve ipse ferat, Mezentius arma / quae sibi conciliet, violentaque
pectora Turni / edocet, humanis quae sit fiducia rebus / admonet (10,149)
-
c) Ph. Tum
natos suos / interrogavit an bove esset latior./ Illi negarunt. Rursus
intendit cutem/ maiore nisu, et simili quaesivit modo, / quis maior esset.
(1,24) - 'Opimam sane praedam rapuisti unguibus; / sed, nisi monstraro
quid sit faciendum tibi,/ gravi nequiquam te lassabit pondere.' (2,6)
- Nunc, fabularum cur sit inventum genus, / brevi docebo (3,Prol.) - "Memini
quis me saxo petierit, / quis panem dederit (3,2) - Quaesivit quidnam
saperet (3,4) - Unde illa scivit niger an albus nascerer? (3,15) - Quantum
valerent inter homines litterae / dixi superius; quantus nunc illis honos/
a superis sit tributus tradam memoriae. (4,26) - "En hic declarat quales
sitis iudices!" (5,5) - Hoc cur, Philete, scripserim pulchre vides. (5,10)
- Utilius nobis quid sit dic, Phoebe, obsecro,/ qui Delphos et formosum
Parnasum incolis. (App.8) -
Torna
|