E’ una proposizione subordinata costituita da due soli elementi, soggetto e verbo, in ablativo. In italiano, abbiamo come eredità latina, la costruzione del participio assoluto, dove il participio è ab-solutus, cioè sciolto da vincoli strettamente grammaticali e quindi sintatticamente autonomo. Es.: Superata la paura, riprendemmo la strada. Possiamo quindi avere l’ ablativo assoluto: 1. con participio presente: Boios, petentibus Haeduis, concessit. Quanto ai Boi, poichè lo chiedevano gli Edui, concesse. (BG.I,28) 2. con participio perfetto: Proelio facto, exercitum traduxit Dopo aver finito lo scontro(finito lo scontro), fece passare l’esercito. (BG,I,13) 3. senza participio ( o participio presente del verbo essere sottinteso): Is (Orgetorix), Marco Messalla Marco Pisone consulibus, coniurationem fecit. Egli (Orgetorige), essendo consoli M. Messalla e M. Pisone, ordì una congiura. (BG.I,2)
PROVE DI NAVIGAZIONE (Traduci i testi proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana) A) BG.: Regno occupato per tres potentissimos ac firmissimos populos totius Galliae sese potiri posse sperant (I,3) - Navibus iunctis ratibusque compluribus factis, alii vadis Rhodani, qua (avv.) minima altitudo fluminis erat, (transire) conati (sunt) (I,8) - Relinquebatur una per Sequanos via, qua Sequanis invitis propter angustias ire non poterant. (1.9) - (Dumnorige ) licente, contra liceri (audet) nemo (I,18) - Capto monte et succedentibus nostris, Boi et Tulingi proelium redintegrare coeperunt (I,25) - Ariovistus, exercitu suo praesente, conclamavit (I,47) - Propter latitudinem fossae murique altitudinem, paucis defendentibus, expugnare non potuit (2,12) - Caesar, obsidibus acceptis primis civitatis atque Galbae regis duobus filiis, armisque omnibus ex oppido traditis, in deditionem Suessones accepit (2,13) - Totis fere a fronte et ab sinistra parte nudatis castris, omnes Nervii confertissimo acie, duce Boduognato, ad locum contenderunt (2,23) - Tertium iam hunc annum regnantem inimici palam multis ex civitate auctoribus interfecerunt. (5.25) - Mons Cebenna… durissimo tempore anni altissima nive iter impediebat, tamen discussa nive …atque ita viis patefactis summo militum labore ad fines Arvernorum pervenit. (7.8) - Datur petentibus venia, dissuadente primo Vercingetorige, post concedente et precibus ipsorum (degli stessi) et misericordia vulgi (7.15) - Multis undique vulneribus acceptis, nulla munitione perrupta, se ad suos receperunt (7. 82). B) En. Lib.I: 1. (Ego) Conscendi aequor, matre dea monstrante viam (381) - Fracti bello fatisque repulsi, ductores Danaum (= Danaorum), tot (indeclinabile) iam labentibus annis, ...ecum (equum) divina Palladis arte aedificant (2.13) - Primus ibi ante omnis, magna comitante caterva, Laocoon ardens summa decurrit ab arce (2.40-41) - Fit sonitus, spumante salo (2,209) - Caeduntur vigiles, portisque patentibus, omnis accipiunt socios atque agmina conscia iungunt (2,264 - Iam Deiphobi dedit ampla ruinam, Vulcano superante, domus (2.310) - (Ego) descendo ac, ducente deo, flammam inter hostis expedior (2.632) - Iamque rubescebat stellis aurora fugatis, cum procul obscuros collis humilemque videmus Italiam (3.521) - Teque datis (ego) linquo ventis, palmosa Selinus (3.705) - At regina (Dido), pyra penetrali in sede sub auras erecta ingenti, taedis atque ilice secta, intenditque locum sertis et fronde coronat funerea (4.504). C) Fedro:
Hic conspiratis factionum partibus / arcem tyrannus occupat Pisistratus…
forte una tacite profert e stagno caput, / et explorato rege cunctas evocat.
(1.2) - Sic est locutus partibus factis leo(1.6) - At ille, dum etiam
vocem vult ostendere, / lato ore emisit caseum (1.13) -Terrore offuso
et perturbatis sensibus / derepit ad cubile saetosae suis (2.4) - Ovem
rogabat cervus modium tritici, / lupo sponsore. (1.16) - Instante partu
mulier actis mensibus / humi iacebat, flebilis gemitus ciens. (1.18) -
(Atriensi) tunica ab umeris linteo Pelusio / erat destricta, cirris dependentibus,
/ perambulante laeta domino viridia (2.5) - Lis ad forum deducta est,
vespa iudice (3.12) - GIOCO AUTOVALUTAZIONE
In unione col verbo
essere questi due aggettivi formano le cosidette coniugazioni perifrastiche
attiva e passiva. a) Perifrastica attiva, esprime imminenza (sto per), intenzione (ho intenzione di), predestinazione (sono destinato a): Helvetii frumentum
portaturi erant. Gli Elvezi avevano intenzione di portare il frumento
(BG.I,5). In circo morituri erant. Erano destinati a morire nel circo. PROVE DI NAVIGAZIONE (Traduci i testi
proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana) b) En: 'Quod tibi (ciò che a te) delato Ortygiam dicturus Apollo est, / hic canit et tua nos en ultro ad limina mittit. (3.154) - Hic mortis durae casum tuaque optima facta, / si qua (una qualche) fidem tanto est operi latura vetustas, (10.791) - c) Fedro: Quidnam (cosa mai) futurum est si crearit (genererà) liberos? (1.6) - (Mures reliquias ) sunt rosuri (1.22) - 'Villa splendens diuitis / erat acceptura virginem e matri sinu (App.16) -
Il gerundivo unito alle forme del verbo "esse" esprime necessità, dovere. Talvolta il verbo essere può essere sottinteso. Il verbo "esse" può anche precedere il gerundivo. Signum tuba dandum (erat). (Lett.: il segnale con la tromda da dare era) Doveva essere dato (si doveva, bisognava dare) il segnale con la tromba (BG.II,20) Gens dura debellanda est tibi, ( Comprens.:Una popolazione dura è da vincere per te)Tu devi vincere una popolazione feroce (V,730) NB. - La persona obbligata o necessitata è espressa al caso dativo (dativo d’agente). 3. si nota il dativo
di agente Caesari e si rende "da parte di Cesare". - La forma impersonale è espressa col neutro e la terza persona singolare del verbo sum. es.: Pugnandum erat. Bisognava combattere( si doveva combattere) PROVE DI NAVIGAZIONE (Traduci i testi
proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana) vexillum proponendum… signum tuba dandum, ab opere revocandi milites, …arcessendi, acies instruenda, milites cohortandi, signum dandum. (2,20) - Bellum gerendum, non cunctandum (erat) (3,23) - De navibus desiliendum et in fluctibus consistendum et cum hostibus erat pugnandum (4.24) - Oppidum autem Britanni vocant, cum silvas impeditas vallo atque fossa munierunt, quo (avv.) incursionis hostium vitandae causa convenire consuerunt. (5.21) - Consilium reprehendendum non est (5.33) - Dimittendae manus diducendique erant milites (6.36) - Pericula subeunda ( da subeo) (sunt) (I,5) - Nostris navibus casus erant extimescendi (3.13) - b) En.: Haec (queste opere) Dardanio Aeneae miranda videntur (I,494) - Extemplo temptanda (erat ) fuga (2.176) - Mutandae (sunt) sedes (luoghi) (3.161) - Nate dea, superanda fortuna ferendo est ( 5.710) - Gens dura atque aspera debellanda tibi (da te, dat. di possesso) Latio est (5.730) - Accipe quae (le cose che ) peragenda (sunt ) prius (6.136) - Exim bella viro (Aeneae) memorat deinde gerenda (6.890) - Saevis certandum est comminus armis (12.,890) - Ferro rumpenda est via (9.372) - Euryale, audendum (est) dextra (9.32O) - c) Fedro: Nulli nocendum, si quis (uno) vero laeserit, / multandum simili iure fabella admonet. (1.26) - Mutandum tibi propositum est et vitae genus, / intrare si Musarum limen cogitas. (3.prol.) - Quapropter aufer frivolam insolentiam; nam et ubi tricandum et ubi sit currendum scio." (3.6) - laudandum est opus (3.22) - Ubi / deficiunt vires, astutia utendum (App.25)
GIOCO AUTOVALUTAZIONE
|