E’ una proposizione subordinata che esprime il fine dell’azione introdotta dalla reggente.
Può essere espressa in forma esplicita o implicita.
La finale esplicita può essere espressa in vari modi: (Vedi sintassi del periodo)
1. a) se positiva, dalla congiunzione subordinante ut (uti) ( oppure quo se c’è un comparativo):
Es.: (Caesar) Allobrogibus imperavit, ut iis frumenti copiam facerent. (Cesare) ordinò agli Allobrogi di fornir loro la quantità di frumento (necessaria) (BG.,I,28)
- (Caesar) manipulos laxare iussit, quo facilius gladiis uti possent, Cesare ordinò di allargare i manipoli, perchè potessero più facilmente usare le spade (BG.II,25)
b) se negativa, da ne (neu o neve esprimono coordinazione negativa):
Es.:Caesar litteras nuntiosque misit, ne eos frumento neve alia re iuvarent. Cesare inviò ambasciatori con lettera ai Lingoni perchè non li aiutassero con frumento, nè con altro aiuto (BG.I,26)
PROVE DI NAVIGAZIONE
(Traduci i testi
proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana)
a) BG. Post (Orgetorigis) mortem nihilominus Helvetii id quod
constituerant (ciò che avevano stabilito) facere conantur,
ut e finibus suis exeant (1,5) - Itaque rem suscipit et a Sequanis impetrat,
ut per fines suos Helvetios ire patiantur, obsidesque, uti inter sese
dent, perficit: Sequani, ne itinere Helvetios prohibeant, Helvetii, ut
sine maleficio et iniuria transeant. (1,9) - P. Crassum cum cohortibus
legionariis duodecim et magno numero equitatus in Aquitaniam proficisci
iubet, ne ex his (questi) nationibus auxilia in Galliam mittantur
ac tantae nationes coniungantur. (3,11) - Labieno scribit ut …naves instituat.
(5,11) - Interdicit atque imperat Cassivellauno ne Mandubracio neu Trinovantibus
noceat. (5,32) - Q. Titurius …interpretem suum Cn. Pompeium …mittit rogatum
ut sibi (sé stesso) militibusque parcat. (5,36) - (Verticone)
servo spe libertatis magnisque persuadet praemiis, ut litteras ad Caesarem
deferat. (5,45) - Alterum ad C. Fabium legatum mittit, ut in Atrebatium
fines legionem adducat, (5,46) - legati ad eum principes Haeduorum veniunt
oratum, ut maxime necessario tempore civitati subveniat (7,32) - Vercingetorix
iubet portas claudi, ne castra nudentur. (7,70) - Accelerat Caesar, ut
proelio intersit.(7,88) -
b) Eneide.
Sunt mihi bis septem praestanti corpore Nymphae, …./conubio
iungam stabili propriamque dicabo, / omnis ut tecum meritis pro talibus
annos /exigat et pulchra faciat te prole parentem.' (1,69) - (Iuppiter)
Maia genitum demittit ab alto, /ut terrae utque novae pateant Karthaginis
arces / hospitio Teucris, ne fati nescia Dido / finibus arceret. (1,297)
- Quassatam ventis liceat subducere classem /et silvis aptare trabes et
stringere remos, / si datur Italiam sociis et rege recepto / tendere,
ut Italiam laeti Latiumque petamus (1,551) - At Cytherea novas artis,
nova pectore versat /consilia, ut faciem mutatus et ora Cupido /pro dulci
Ascanio veniat, donisque furentem/ incendat reginam atque ossibus implicet
ignem. (1,657) - Tamen immensam Calchas attollere molem /roboribus textis
caeloque educere iussit, / ne recipi portis aut duci in moenia posset,/
neu populum antiqua sub religione tueri. (2,185) - Purpureo (tu) velare
(passivo) comas adopertus amictu,/ ne … inter sanctos ignis in
honore deorum / hostilis facies occurrat et omina turbet. (3,405) - Disce
tuum, ne me incuses, Iuturna, dolorem.
c) Fedro.
Furtim igitur dant Mercurio mandata ad Iovem,/ adflictis ut succurrat.
(1,2) - Ne gloriari libeat alienis bonis,/suoque potius habitu vitam degere,/
Aesopus nobis hoc exemplum prodidit. (1,3) - (Lupus) magno dolore victus
coepit singulos / inlicere pretio ut illud extraherent malum.(1,8) - (Senex)
hostium clamore subito territus / suadebat asino fugere, ne possent capi
(1,15) - 'Heus', inquit 'linguam vis meam praecludere,/ne latrem pro re
domini? Multum falleris. Namque ista subita me iubet benignitas /vigilare,
facias ne mea culpa lucrum'. (1,23) - Vulpinos catulos aquila quondam
sustulit,/ nidoque posuit pullis escam ut carperent. Aquila, ut periclo
mortis eriperet suos, / incolumes natos supplex vulpi reddidit.(1,28)
- Tunc diviso tergore / silvas petivit, homini ut accessum daret.(2,2)
- Ergo hinc abesto, Livor, ne frustra gemas, /quoniam mihi sollemnis dabitur
gloria.(3,1) - Illum puellae casu conducunt sui, /Viae labores teneros
ne laedant pedes.(5,16) - Pastor capellae cornu baculo fregerat:/ rogare
coepit ne se domino proderet. (5,24) - "Per te oro superos perque spes
omnes tuas,/ne me indices, bubulce (5,28) -
Torna
Scheda sintattica: le proposizioni
dipendenti introdotte da ut.
Possiamo distinguere due tipi di proposizioni:
a) proposizioni dipendenti da verbi che esprimono un fatto oppure un risultato.
Sono introdotte da ut ( se affermative), da ut non ( se
negative). :
es: accidit, fit, evenit… fas est ut; mos, consuetudo est ut
b) proposizioni dipendenti da verbi che genericamente esprimono volontà,
ed anche desiderio, intenzione, sforzo. Esse sono introdotte da ut
( se affermative), da ne ( se negative). (Es: efficio ut, restat
ut… - hortatur ut, iubet ut, imperat ut…)
Es. Eadem nocte accidit ut esset luna plena, Nella stessa notte accadde
che c'era luna pèiena (BG.4,29)
PROVE DI NAVIGAZIONE
(Traduci i testi
proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana)
a) BG. - His rebus (per tali motivi) fiebat ut et minus
late vagarentur et minus facile finitimis bellum inferre possent (1.2)
- Atque in … se (se stessi) consuetudinem adduxerunt, ut locis
frigidissimis neque vestitus praeter pelles habeant (4.1) - Itaque, cum
summo studio a militibus administraretur, xii navibus amissis, reliquis
ut navigari commode posset, effecit. (4,32) - Accedebat huc ut numquam
conferti, sed rari magnisque intervallis proeliarentur stationesque dispositas
haberent atque alios alii deinceps exciperent integrique et recentes defatigatis
succederent. (5,17) - Relinquebatur ut neque longius ab agmine legionum
discedi Caesar pateretur (5,19) - Praeterea accidit - quod fieri necesse
erat - ut vulgo milites ab signis discederent (5,34) - Quoque accidit
- quod (e questo) fuit necesse - ut nonnulli milites qui lignationis
munitionisque causa in silvas discessissent, repentino equitum adventu
interciperentur. (5,39) - Et eo tum statu res erat ut longe principes
haberentur Haedui, secundum locum dignitatis Remi obtinerent. (6,12) -
Nam magno accidit casu, ut in ipsum incautum etiam atque imparatum incideret,
priusque eius adventus ab omnibus videretur, quam fama ac nuntius adferretur,
sic magnae fuit fortunae omni militari instrumento quod circum se habebat
erepto raedis equisque comprehensis ipsum effugere mortem. (6,30) - Celeriter
factum est ut alii eruptionibus resisterent, alii turres reducerent aggeremque
interscinderent, omnis vero ex castris multitudo ad restinguendum concurreret.
(7,24) -
b) En.: Frater ut Aeneas pelago tuus omnia circum / litora iactetur odiis Iunonis acerbae,
nota tibi (1.667)
- Non iam coniugium antiquum… oro, / nec pulchro ut Latio careat regnumque
relinquat (.436) - Dic in amicitiam coeant et foedera iungant. (7,546)
-
c) Fedro.: Is hostium clamore subito territus / suadebat asino
fugere, ne possent capi. (1.15)
Vide ne dolone collum conpungam tibi." (3,6) - "Cotidie" inquit "speculo vos uti volo, /
tu formam ne corrumpas nequitiae malis, / tu faciem ut istam moribus vincas bonis." (3.7)