Le desinenze personali
Le desinenze personali designano inequivocabilmente le tre persone ed il numero (singolare, plurale ).
Possiamo evidenziare in una tabella le desinenze personali: le attive sono uguali per tutti i tempi dei modi finiti (eccetto il perfetto indicativo e l’imperativo), le passive e deponenti sono uguali per i tempi derivati dal tema del presente.

PERSONA

DESINENZE ATTIVE

DESINENZE PASSIVE e DEPONENTI

Singolare

1.a

- o, - m

- or, - r

2.a

- s

- ris ( - re)

3.a

- t

- tur

Plurale

1.a

- mus

- mur

2.a

- tis

- mini

3.a

- nt

- ntur

Prima e seconda coniugazione: indicativo presente attivo, passivo e deponente.

NB. 1. Il tema del presente è sempre dato dal paradigma.
2. La coniugazione del presente si ottiene disponendo i seguenti elementi :



TEMA PRESENTE + VOC. TEM. + DES. PERS.

ESEMPIO:

I CON.

ATT.

spect

a

t

Egli osserva

PASS.

spect

a

tur

Egli è osservato

DEP.

con

a

tur

Egli tenta

II CON.

ATT.

hab

e

t

Egli ha

PASS.

hab

e

tur

Egli è avuto

DEP.

ver

e

tur

Egli teme

Torna


1. Indicativo presente della I coniugazione


MODELLO DELL'INDICATIVO PRESENTE ATTIVO, PASSIVO, DEPONENTE
A) PRIMA CONIUGAZIONE

PERS.

ATTIVO

PASSIVO

DEPONENTE

Sing.

1

spect

o

Io osservo

spect

or

Io sono osservato

con

or

Io tento

2

spect

as

Tu osservi

spect

aris

Tu sei …

con

aris

Tu tenti

3

spect

at

Egli osserva

spect

atur

Egli è …

con

atur

Egli tenta

Plur.

1

spect

amus

Noi osserviamo

spect

amur

Noi siamo …

con

amur

Noi tentiamo

2

spect

atis

Voi osservate

spect

amini

Voi siete….

con

amini

Voi tentate

3

spect

ant

Essi osservano

spect

antur

Essi sono…

con

antur

Essi tentano

PROVE DI NAVIGAZIONE.( Ricapitolazione)

(NB. Prerequisiti: uso del dizionario per la ricerca dei nomi; indicativo ed infinito presente)
Cerca nel testo d'Autore e con l'aiuto della comprensione italiana individua il senso della frase (i verbi sono in crassetto; le parole sottolineate sono sul dizionario)

a) BG. I. appellantur - commeant - important - spectant - sectamini - pugnatur - conamini - datur - moratur - trepidatur.

II. Orgetorix …filiam suam in matrimonium dat (1,3) - (Magistratus) creatur annuus (1,16) - *Neque (Haedui) dubitare debe(nt) (1,17) - (Pagus) Verbigenus appellatur (1,27) - (Caesar) paucos dies …moratur (1,39) - *Liber(a) debe(t) esse Galli(a) (1,45) - (Vicus) appellatur Octodurus (3,1) - Flumenappellatur Tamesis (5,11) - Insulaappellatur Mona (5,13) - Tandem superat sententia Sabini (5, 31) - Ille cum Cotta communicatLucius Cotta legatus vulneratur (5,36) - Ille (epistulam)… recitat (5,48) - Tum Caesar…celeriter hostes in fugam dat (5,51) - (Caesar) milites consolatur et confirmat (5,53) - Libenter Caesar dat veniam (6,4) - (Sextius) aegreservatur (6,38) - (Caesar) … praedam militibus donat (7,11) - Datur venia (7,15) - Conclamat omnis multitudo et suo more armis concrepat (7,11) - Caesar legionem unam.. (silvis…occultat (7,45) - Accelerat Caesar (7,87) - Convictolitavis communicat hortaturque (7,37) -

b) Eneide.
I. concilias - das - miratur - optatis - foedant - circumvolat - damus - erramus - paratis - evocat - instaurant - precor - statis - fluctuat.

II. Tu concilias, tu das accumbere (1,78) - (Aeneas) miratur (1,456) - Vos Hesperiam magnam… optatis (1,569) - Harpyae…omnia foedant (2,225) - Turba (Harpyarum) circumvolat (2,231) - Vitam damus (2,145) - Erramus in undis (3,200) - Bellum paratis? (3,248) - Animas ille (Mercurius) evocat (4,242) - Certatim instaurant epulas (7,146) - Vos, o Calliope, precor (9,525) - Quid statis? (12,425) - Nunc, nunc fluctuat ira intus (12,526)

c) Fedro
.
I. occupat - testatur - adtestatur - turbat - laudat - dubitatis - laboras - satiatur - creatis - laxaris - erras - laetor - cogitas - moror - perlustro - immolatur - praegusto

II. Arcem tyrannus occupat Pisistratus (1,2) - Testatur fabella propositum meum (1,5) - Hoc adtestatur brevis Aesopi fabella (1,10) - Asinus turbat bestias (1,11) - (Cervus) laudat cornua (1,12) - Non dubitatis credere (1,14) - Nunc laboras (1,22) - Satiatur ipsa (1,26) - Regem me creatis (1,31) - Si laxaris, eris utilis (3,14) - " Stulte,…erras" (3,15) - "Laetor" (4,4) - Quid iudicare cogitas? (4,22) - Moror inter aras, templa perlustro deum, ubi immolatur, exta praegusto (4,25) -

Torna

2. Indicativo presente della II coniugazione

MODELLO DELL'INDICATIVO PRESENTE ATTIVO, PASSIVO, DEPONENTE
A) SECONDA CONIUGAZIONE

PERS.

ATTIVO

PASSIVO

DEPONENTE

Sing

1

hab

eo

Io ho

hab

eor

Io sono avuto

ver

eor

Io temo

2

hab

es

Tu hai

hab

eris

Tu sei…

ver

eris

tu temi

3

hab

et

Egli ha

hab

etur

Egli è …

ver

etur

Egli teme

Plur.

1

hab

emus

Noi abbiamo

hab

emur

Noi siamo…

ver

emur

Noi temiamo

2

hab

etis

Voi avete

hab

emini

Voi siete…

ver

emini

Voi temete

3

hab

ent

Essi hanno

hab

entur

Essi sono….

ver

entur

Essi temono

Torna

3 Indicativo presente della III coniugazione

MODELLO DELL'INDICATIVO PRESENTE ATTIVO, PASSIVO, DEPONENTE
A) TERZA CONIUGAZIONE

PERS.

ATTIVO

PASSIVO

DEPONENTE

Sing

1

vinc

o

vinco

vinc

or

Sono vinto

sequ

or

seguo

2

vinc

is

vinci

vinc

eris

Sei vinto

sequ

eris

segui

3

vinc

it

vince

vinc

itur

È vinto

sequ

itur

segue

Plur.

1

vinc

imus

vinciamo

vinc

imur

Siamo vinti

sequ

imur

seguiamo

2

vinc

itis

vincete

vinc

imini

Siete vinti

sequ

imini

seguite

3

vinc

unt

vincono

vinc

untur

Sono vinti

sequ

untur

seguono

* Verbi in –io della terza coniugazione.
NB.
La coniugazione del presente ha solo la presenza della -i- nel tema verbale del presente.
Si differenzia quindi moltissimo nella prnuncia.

PERS.

ATTIVO

PASSIVO

DEPONENTE

Sing

1

cap

io

prendo

cap

ior

Sono preso

pat

ior

sopporto

2

cap

is

prendi

cap

eris

Sei preso

pat

eris

sopporti

3

cap

it

prende

cap

itur

È preso

pat

itur

sopporta

Plur.

1

cap

imus

prendiamo

cap

imur

Siamo presi

pat

imur

sopportiamo

2

cap

itis

prendete

cap

imini

Siete presi

pat

imini

sopportate

3

cap

iunt

prendono

cap

iuntur

Sono presi

pat

iuntur

sopportano

Torna

4. Indicativo presente della IV coniugazione

MODELLO DELL'INDICATIVO PRESENTE ATTIVO, PASSIVO, DEPONENTE

A) QUARTA CONIUGAZIONE

PERS.

ATTIVO

PASSIVO

DEPONENTE

Sing

1

pun

io

punisco

pun

ior

Sono punito

pot

ior

conquisto

2

pun

is

punisci

pun

iris

Sei punito

pot

iris

conquisti

3

pun

it

punisce

pun

itur

È punito

pot

itur

conquista

Plur.

1

pun

imus

puniamo

pun

imur

Siamo puniti

pot

imur

conquistiamo

2

pun

itis

punite

pun

imini

Siete punito

pot

imini

conquistate

3

pun

iunt

puniscono

pun

iuntur

Sono puniti

pot

iuntur

conquistano

Torna



PROVE DI NAVIGAZIONE
Analizza le seguenti forme verbali distinguendoli in verbi attivi-passivi e deponenti :


a) BG. incolunt - dividit - contendunt - oriuntur - deligitur - gerunt – uti - attingit - potiri - potitur - praecedunt – proficiscitur – potiuntur – utimur - morior - sequimini - capit – vergit
Soluzione

b) EN.: cano, insequitur, accumbere, venit, patimini, labitur, sequuntur, gemit, prodimur, disiungimur, fugit, complectitur
Soluzione

c) Fedro. Quereris – decurrit - opprimunt - queri - insilit - eripiunt - amittit- adpetit - eripere - tangere - tollo - cluo - incipit
Soluzione


Scheda: Per riconoscere la coniugazione: dal vocabolario
Con l'esercizio di consultazione del vocabolario hai già individuato molti paradigmi verbali. Da essi hai potuto notare che l' infinito presente è l'elemento essenziale che fa riconoscere la coniugazione sia per i verbi attivi che per i verbi deponenti.
(NB. Osserva nella tabella gli elementi evidenziati.)

CON.

PRESENTE

PERFETTO

SUPINO

INFINITO

SIGNIFIC.

1.a pers.

2.a pers.

I ATT.

specto

- as

spectavi

spectatum

- are

guardare

I DEP.

conor

- aris

conatus sum

- -

- ari

tentare

II ATT.

habeo

- es

habui

habitum

- ere

avere

II DEP.

vereor

- eris

veritus sum

- - -

- eri

temere

III ATT.

lego

- is

legi

lectum

- ere

leggere

III DEP.

loquor

- eris

locutus sum

- -

loqui

parlare

III ATT.

capio

- is

cepi

captum

- ere

prendere

III DEP.

patior

- eris

passus sum

- -

pati

patire

IV ATT.

punio

- is

punivi

punitum

- ire

punire

IV DEP.

potior

- iris

potitus sum

- -

- iri

conquistare

Torna