Appunti di sintassi : stato in luogo.

Lo stato in luogo sia reale che figurato si esprime solitamente con in e l’ablativo.
Es.: Caecis erramus in undis, Erriamo tra le cieche onde (EN.3,200)
In Gallia, non solum in omnibus civitatibus, atque in omnibus pagis partibusque, sed paene etiam in omnibus domibus factiones sunt, In Gallia non solo in tutte le città, in tutti i villaggi e località, ma quasi in tutte le case ci sono fazioni(BG.6,11).

Particolarità:

1. coi nomi di città e piccola isola (dove il capoluogo dà il nome all’isola) abbiamo:
a) il genitivo locativo per i nomi singolari della I. e II. declinazione; Es.: Romae dierum viginti supplicatio redditur, A Roma si celebra un rendimento di grazie di venti giorni (BG.7,90)

Non Cretae iussit considere Apollo, Apollo non comandò di fermarsi a Creta (EN.3,162)
b) l’ablativo semplice per i nomi plurali e della III. declinazione: Es.: P.Sulpicium Matiscone conlocat, Colloca P. Sulpicio a Matisco. (BG.7,90)
(Aeneas) Tyria Karthagine nunc espectat, Enea nella tiria Cartagine perde tempo (EN.4,224)
2. con i nomi domus, casa e rus, campagna abbiamo l’antico locativo :
domi, in casa, in patria; ruri, in campagna: Eporedorix (erat) summae domi potentiae,
Poredorige era (uomo) di straordinaria potenza in patria
(BG.3,39)
Domi
si cenat, totis persto noctibus,
se cena in casa, vigilotutte le notti (Fedr. App.20)

NB. ad, apud, presso indicano stato in luogo o vicinanza: Es.: (Pons) erat ad Genavam, C’era un ponte a Ginevra(BG.I,7) Apud oppidum morati (sunt), Si fermarono nei pressi della città (BG.2,7).
Saturnia (bellum) ad Troiam gesserat, La saturnia (Giunone) aveva combattuto una guerra presso Troia (En.I,24)

PROVA DI NAVIGAZIONE


a) BG.:Caesar Avarici complures dies (parecchi giorni) commoratus (7.32) - Alesiae obsidebantur (7.77) - Q. Tullium Ciceronem et P. Sulpicium Cavilloni et Matiscone in Haeduis …conlocat. Ipse Bibracte hiemare constituit. …Romae dierum viginti supplicatio redditur.(7.90)

PROVA DI NAVIGAZIONE di ricapitolazione
(Traduci i testi proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana)

  1. BG. Gallia est omnis divisa in partes tres (in tre parti): …unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam… Celtae, qui (che) nostra (lingua) Galli appellantur. - Gallos ab Aquitanis ( ab+ abl., da+ compl. di separazione) Garumna flumen, a Belgis Matrona et sequana dividit. - Belgae…proximique sunt Germanis, qui (che) trans Rhenum incolunt, quibuscum (contro i quali) continenter bellum gerunt. - Helvetii quoque reliquos Gallos virtute (per il valore) praecedunt, quod (perché) cum Germanis contendunt (1,1) - Undique loci natura Helvetii continentur - Iur(a)…est inter Sequanos et Helvetios - Rhen(us)…agrum Helvetium a Germanis dividit - Rhodan(us)…provinciam nostram ab Helvetiis dividit (1,2) - Orgetorix deligitur (1,3) - Caesar Gallorum animos confirm(at) (1,33) - Caesar… Numidas et Cretas sagittarios… subsidio (in aiuto) oppidanis mittit (2,7) - Nam ut alacer et promptus est animus, sic mollis mens est (3,19) - Germani…saepe ex equis desiliunt ac pedibus (a piedi) proeliantur (4,2) - (Caesar) certumque in locum convenire iubet…Pirustae legatos…mittunt (5,1) - Caesar resistere iubet, ipse ad naves (alle navi ) revertitur (5,11)- In …locum copiae Britannorum conven(iunt) (5,11) - Q. Laberius Titurius interficitur (5,16) - (Caesar) proficisci iubet ibique hiemare (5,25) - Caesar… statim nuntium in Bellovacos ad Marcum Crassum…mittit (5,46) - Indutiomarus nihilo minus (avv.) copias cogere,
    exercere, a finitimis equos parare (incipit) (5,55) -


b) Eneide. - Ast ego (Iuno) incedo regina, Iovis ( di Giove) et soror et coniunx (I,46) - Sedet Aeolus…mollitque animos et temperat iras (1,56) - Apparent …/ arma virum tabulaeque et Troia gaza per undas
(I,118) - Aeneadae Lybiae vertuntur ad oras (I,158)- Praecipue pius Aeneas nunc gemit (I,220) - Adloquitur Venus (I,229) - Regina quietum / accipit in Teucros animum mentemque (mente) benignam. (1,303) - (Regina Dido) nec minus interea sociis ad litora (sulle spiagge) mittit /viginti tauros (1,633) - Patescunt insidiae (2,309) - Arduus armatos… / fundit equus victorque Sinon incendia miscet (2,328) - 'Iam iam nulla mora est; sequor et qua (dove) ducitis adsum, / di patrii… cedo equidem ..., nate.' (2, 701) - Negat Iuppiter (3,171) - Hic amor, haec (questa) patria est (4,347) - Iam iam nec maxima Iuno /nec Saturnius…oculis pater aspicit aequis (4,371) - Thracius albis / portat equus bicolor maculis (5,565) - En quattuor arae / Neptuno; deus ipse faces (le fiamme) animumque ministrat (5,639) - Stant terra… hastae passimque… / per campum pascuntur equi (6,652) - Arruns…tacitus…certam quatit improbus hastam (11,763) Spiritus intus alit (6,726) - Pugnatur comminus (7,553) - Stant pavidae in muris matres (le madri) oculisque sequuntur / pulveream nubem (nube) et … catervas (8,592) - Quatit ungula campum (8,596 - 11,875) - Interea…volitans (volando) pennata … / nuntia Fama ruit (9,473) - Accipio agnoscoque deos (12,260) - Nulla viam Fortuna regit, nihil (per nulla) auctor Apollo / subvenit, et saevus campis magis ac magis horror /crebrescit (12,405) - Accidit (accadde) haec (questa) fessis etiam fortuna Latinis (12, 593) - O Manes, (o Mani) este boni, quoniam superis aversa voluntas (est) (12,647) -


c) Fedro.

Procax libertas civitatem miscuit (sconvolse),/ frenumque solvit pristinum licentia ..(Ranae) ...certatim adnatant,/ lignumque supra turba petulans insilit. ..Furtim igitur dant Mercurio mandata ad Iovem ( a Giove) (1,2) - Canis…lympharum in speculo vid(e)t simulacrum suum (1,4) - Testatur haec (questa) fabella propositum meum. …'Ego primam tollo … quia rex cluo (1,5) - Convicio permotus (disturbato) quaerit Iuppiter/ causam querellae… tum stagni incola/ 'Nunc' inquit (dice) '… unus exurit lacus (i laghi),/ cogitque miseras … emori. (1,6) - Qui (pron. sogg.) pretium meriti ab improbis desiderat,/ bis peccat: primum quoniam indignos adiuvat,/ impune abire (andarsene via) deinde quia iam non potest (può).



ESERCIZIO DI ESPLORAZIONE-RICAPITOLAZIONE

Individua nei seguenti brani (La tempesta: EN.1,80-101; II. 81-123) i seguenti elementi studiati:
a) le forme verbali dell' indicativo ed infinito presente attivo, passivo, deponente;
b) i nomi della prima e seconda declinazione;
c) gli aggettivi della prima classe.

(Nell'esercitazione al computer puoi evidenziare: a) rosso; b) verde; c) blu: vedi Soluzione Unità4 )
Haec ubi dicta, cavum conversa cuspide montem 1.80
impulit in latus; ac venti velut agmine facto,
qua data porta, ruunt et terras turbine perflant.
incubuere mari totumque a sedibus imis
una Eurusque Notusque ruunt creberque procellis
Africus, et vastos volvunt ad litora fluctus. 1.85
insequitur clamorque virum stridorque rudentum;
eripiunt subito nubes caelumque diemque
Teucrorum ex oculis; ponto nox incubat atra;
intonuere poli et crebris micat ignibus aether
praesentemque viris intentant omnia mortem. 1.90
Extemplo Aeneae solvuntur frigore membra;
ingemit et duplicis tendens ad sidera palmas
talia voce refert: 'O terque quaterque beati,
quis ante ora patrum Troiae sub moenibus altis
contigit oppetere. o Danaum fortissime gentis 1.95
Tydide. Mene Iliacis occumbere campis
non potuisse tuaque animam hanc effundere dextra,
saevus ubi Aeacidae telo iacet Hector, ubi ingens
Sarpedon, ubi tot Simois correpta sub undis 1.100
scuta virum galeasque et fortia corpora volvit.'
II) Talia iactanti stridens Aquilone procella 1. 102
velum adversa ferit, fluctusque ad sidera tollit.
Franguntur remi, tum prora avertit et undis
dat latus, insequitur cumulo praeruptus aquae mons. 1.105
Hi summo in fluctu pendent; his unda dehiscens
terram inter fluctus aperit, furit aestus harenis.
Tris Notus abreptas in saxa latentia torquet
saxa vocant Itali mediis quae in fluctibus Aras,
dorsum immane mari summo, tris Eurus ab alto 1.110
in brevia et Syrtis urget, miserabile visu,
inliditque vadis atque aggere cingit harenae.
Unam, quae Lycios fidumque vehebat Oronten,
ipsius ante oculos ingens a vertice pontus
in puppim ferit: excutitur pronusque magister 1.115
volvitur in caput, ast illam ter fluctus ibidem
torquet agens circum et rapidus vorat aequore uertex.
Apparent rari nantes in gurgite vasto,
arma virum tabulaeque et Troia gaza per undas.
Iam validam Ilionei navem, iam fortis Achatae, 1.120
et qua vectus Abas, et qua grandaeuus Aletes,
vicit hiems; laxis laterum compagibus omnes
accipiunt inimicum imbrem rimisque fatiscunt. 1. 123

Torna


3.
Indicativo presente della coniugazione anomala ( sum, eo, edo, fero, fio, volo, nolo, malo)

Alcuni verbi latini hanno diverse irregolarità, (spesso riportate nei vocabolari!). Eccone alcuni col loro paradigma:
eo, is, ivi (ii), itum, ire, andare; edo, edis, edi, esum, edere, mangiare;
fero, fers, tuli, latum ferre,
portare; fio, fis, factus sum, fieri, divenire, accadere, esser fatto;
volo, vis, volui, velle,
volere; nolo, non vis, nolui, nolle, non volere; malo, mavis, malui, malle, preferire.

P.

Eo, vado

Edo, mangio

Fero, porto

Fio, divento

Volo, voglio

Nolo, non voglio

Malo, preferisco

1

Eo

Edo

Fero

Fio

Volo

Nolo

Malo

2

Is

Edis - es

Fers

Fis

Vis

Non vis

Mavis

3

It

Edit - est

Fert

Fit

Vult

Non vult

Mavult

1

Imus

Edimus

Ferimus

Fimus

Volumus

Nolumus

Malumus

2

Itis

Editis - estis

Fertis

Fitis

Vultis

Non vultis

Mavultis

3

Eunt

Edunt

ferunt

Fiunt

volunt

nolunt

malunt

 

Forma passiva

P.

Edo, mangio

Fero, porto

1

Edor

Feror

2

Ederis

Ferris

3

Editur, estur

Fertur

1

Edimur

Ferimur

2

Editimini

Ferimini

3

Eduntur

feruntur

Torna


Indicativo presente dei verbi difettivi.
Sono così chiamati perché incompleti. I più usati sono: inquit, dice, disse; ait, dice, disse; infit, incomincia a parlare.

PROVA DI NAVIGAZIONE

(Traduci i testi proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana)
(Prerequisiti: a) tutti i nomi, aggettivi, pronomi dati dal vocabolario; b) verbi: presente indicativo attivo, passivo, deponente delle quattro coniugazioni e anomali; c) nomi della prima e seconda declinazione ; aggettivi della prima classe)

a) BG. adeunt, ineunt, transeunt, subeunt, fit, effert, transfert, infert, differt, deferuntur, differunt, vultis, volunt. - Id quod (ciò che) volunt, credunt (III,18) - Neque enim temere adit quisquam (IV,20) - Vincite (vincete), inquit, si ita vultis, Sabinus (V,30) - Fit protinus fuga (VII,89)-


b) En. .: adfers, fertis, refers, praefert, defertur, circumfert, differt, quo referor totiens?, it, abis, inferimus, subimus, itis, pereunt. - Antenor it mare (I,246) - Ac (Venus) prior "Heus", inquit (I,321) - Troilus, infelix puer, fertur, haeret resupinus (I,474) - Infelix puer …fertur equis (1,475) - Illa pharetram fert umero … deas supereminet (1,501) - Vultis et pariter considere? (I,572) - Fit sonitus (2,209) - In flammas et in arma feror (2,337) - Vos celsis nunc primum a navibus (dalle navi) itis?' (2.375) - Spumeus amnis…fertur in arva furens cumulo camposque per omnis (tutti) / cum stabulis armenta trahit. (2,504) - Volunt pacisci (5,230) - It clamor caelo primusque accurrit Acestes (5,451) - Udo sub robore vivit \ stuppa vomens tardum fumum, lentusque carinas \ est vapor et toto descendit corpore pestis, (5.681)- Iam subeunt Triviae lucos atque aurea tecta. (6,13) - Itur in antiquam silvam, stabula alta ferarum; (6,179) - Huc te adfers (8,477) - Huc fertis arma (armi)? (8, 114) -" Puer, sic itur ad astra" (9.641) - It caelo clamorque virum clangorque tubarum. (11,193) - Imus in adversos - quid (perché) cessas? (11,389) -


c) Fedro. 'Heus', inquit 'linguam vis meam praecludere(1.24) - "Quam tarde es" inquit "non uis citius progredi? (3.6) - Adfertur ultro panis; de mensa sua/ dat ossa dominus; frusta iactat familia (3.7) - Qui fert malis auxilium, post tempus dolet.(4,20) - Sed iam ad fabellam talis exempli feror.(5, prol.) -

Torna