B) Aggettivi della seconda classe: (hanno l'ablativo singolare in -i)
- a tre terminazioni:

CASO

SINGOLARE

PLURALE

maschile

femminile

neutro

maschile

femminile

neutro

N.

acer

acris

acre

acres

acria

G.

acris

acrium

D.

acri

acribus

Ac.

acrem

acre

acres (-is)

acria

V.

acris

acre

acris

acria

Ab.

acri

acribus


- a due terminazioni: (hanno l'ablativo singolare in -i)

CASO

SINGOLARE

PLURALE

Masch. - femminile

neutro

Masch. - femminile

neutro

N.

brevis

breve

breves

brevia

G.

brevis

brevium

D.

brevi

brevibus

Ac.

brevem

breve

breves (-is)

brevia

V.

brevis

breve

brevis

brevia

Ab.

brevi

brevibus


- ad una terminazione: (hanno l'ablativo singolare in -i)

CASO

SINGOLARE

PLURALE

Masch. - femminile

neutro

Masch. - femminile

neutro

N.

ingens

ingentes

ingentia

G.

ingentis

ingentium

D.

ingenti

ingentibus

Ac.

ingentem

ingens

ingentes (-is)

ingentia

V.

ingens

ingentis

ingentia

Ab.

ingenti

ingentibus


PROVE DI NAVIGAZIONE
(Traduci i testi proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana)
a) BG.: Gallia est omnis divisa in partes tres, …unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam Celtae…Omnes lingua, institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garunna flumen, a Belgis Matrona et Sequana dividit… Helvetii quoque reliquos Gallos virtute praecedunt, quod

fere cotidianis proeliis cum Germanis contendunt… Una pars…initium capit a flumine Rhodano, continetur Garunna flumine, Oceano, finibus Belgarum, attingit etiam ab Sequanis et Helvetiis flumen Rhenum, vergit ad septentriones. Belgae ab extremis Galliae finibus oriuntur, pertinent ad inferiorem partem fluminis Rheni, spectant in septentrionem et orientem solem. (1.1) - Extremum oppidum Allobrogum est proximumque Helvetiorum finibus Genava. Ex … oppido pons ad

Helvetios pertinet. (1.6) - Ipse in Italiam magnis itineribus contendit duasque( due) ibi legiones conscribit et tres, quae ( che) circum Aquileiam hiemabant, ex hibernis educit et, qua (avv.) proximum iter in ulteriorem Galliam per Alpes erat, cum his (queste) quinque legionibus ire contendit. Ibi Ceutrones et Graioceli et Caturiges …itinere exercitum prohibere conantur. (1.10)


b) En.: Venti …ruunt et terras turbine perflant.
Incubuere (piombarono) mari totumque a sedibus imis
una Eurusque Notusque ruunt creberque procellis 85
Africus, et vastos volvunt ad litora fluctus (i flutti).
Insequitur clamorque virum stridorque rudentum;
eripiunt subito nubes caelumque diemque
Teucrorum ex oculis; ponto nox incubat atra;
intonuere (tuonarono) poli et crebris micat ignibus aether 90
praesentemque viris intentant omnia mortem.
Extemplo Aeneae soluuntur frigore membra. (1.83-92)

c) Frdro: Ranae ad Solem.
Vicini furis celebres vidit (vide) nuptias
Aesopus, et continuo narrare incipit -
Uxorem quondam Sol cum vellet (volendo) ducere,
clamorem ranae sustulere (alzarono) ad sidera.
Convicio permotus (colpito) quaerit Iuppiter
causam querellae. Quaedam (Una) tum stagni incola
'Nunc' inquit 'omnes unus exurit lacus (i laghi),
cogitque miseras arida sede emori.(1.6)

Torna

Scheda: il participio presente.
Come in italiano, il participio è un aggettivo verbale, come tale può avere funzione di aggettivo e di verbo.
In latino si forma dal tema del presente dei verbi attivi e deponenti, aggiungendo le desinenze - ns (nominativo), - ntis (genitivo):

CASO

I CON.

II CON.

III CON.

IV CON.

N.

- ans

- ens

- ens

- iens

G.

- antis

- entis

- entis

- ientis


Formazione del participio presente.

I CON.

II CON.

III CON.

IV CON.

Attivo

spectans

habens

vincens

puniens

Depon.

hortans

verens

loquens

potiens

Ricorda che il participio presente si declina come aggettivo ad una sola uscita della terza declinazione ( v. ingens).
- Si può tradurre in italiano, a seconda del contesto latino, con: 1.- un participio;
2.- un gerundio semplice;
3.- una proposizione relativa
Es. Spectans: osservante, osservando, che osserva.
Hortans: esortante, esortando, che esorta,
NB. 1. Al caso ablativo ha come desinenza: a) - i, se ha valore di aggettivo;
Es.: Sunt septem praestanti corpore nymphae, Ci sono sette ninfe con un fisico formoso (En.1,71)
b) - e, se ha valore di sostantivo o di verbo.
Es.: Oriente sole, sorgendo il sole (En.7,3)
2. Il verbo anomalo eo ( ed i suoi composti) ha il participio presente: iens, euntis.
Es.: Redeuntes equites …consectantur atque occidunt, i cavalieri che tornavano, (li) inseguono e (li) uccidono. (BG.5.58)



PROVA DI NAVIGAZIONE

(Traduci i testi proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana)
a)BG.: Inopinantes…, magnam partem eorum concidit (1,12) - Laborantibus nostris subsidio mi(tti)t (1,1,52) - Gallorum alacer ac promptus est animus, (sed) mollis ac minime resistens ad calamitates mens eorum est (3,19) - Auxiliares opinionem pugnantium (praebebant)(3,25) - (Tasgetium) regnantem inimici interf(iciunt) (5,25) - Casus (Pulloni) gladium educere conanti dextram moratur manum (la mano): succurrit inimicus Vorenus et laboranti subvenit (5,44) - Aestivum (erat) tempus instantis belli, non quaestionis (6,4) - (Gallus) sub muro consistebat suorumque pugnantium numerum augebat (7,48) - Q.Lucanius fortissime pugnans, interficitur; L. Cotta legatus omnes cohortes ordinesque adhortans funda vulneratur (5,35) - Ibi L.Cotta pugnans interficitur cum maxima parte militum(5, 37) - Discedens ab hibernis Caesar in Italiam legatis imperat (5,1) - In Caesarem hostes persequentem incidit (1,53) - Ad confluentem Mosae et Rheni (pervenit) (4,15) - Titurius procul Ambiorigem suos cohortantem (conspicit) (5,36) M.Aristium, tribunum militum, iter ad legionem facientem… ex oppido Cavillono educunt (7,42) - Senones dicto audientes non fuerunt (5,54) - Datur petentibus venia (7,15)
b) Eneide, Lib.I:
Id (Ciò) metuens, veterisque memor Saturnia belli, Troas reliquias Danaum arcebat longe Latio (23. .31) - Illi (venti) indignantes magno cum murmure montis circum claustra fremunt (55). - Sunt septem praestanti corpore nymphae (71) - Apparent rari nantes in gurgite vasto (118) -. Prospiciens genitor (Neptunus) caeloque invectus (portato) aperto, flectit equos curruque (col carro) volans dat lora secundo (155-156) - Horrenti atrum nemus imminet umbra (165) - " Iuvenes, monstrate, vidistis (vedeste) si ( meam sororem) hic errantem aut spumantis apri cursum (la corsa) clamore prementem" (321...324) - Quaerenti (deae Veneri) talibus ille suspirans, trahens a pectore vocem, (respondet) (370) - (Apes ) aut onera accipiunt venientum aut ignavum , fucos, pecus a praesepibus arcent (434-435) - Fervet opus redolentque fragrantia mella (436) - Penthesilea furens ardet, aurea subnectens exsertae cingula mammae (491-492) - Interea sociis ad litora mittit viginti tauros, magnorum horrentia terga suum ( da sus, suis) (633) - Et iam nox umida caelo praecipitat suadentque cadentia sidera somnos (2.9-10)

c) Fedro: 'Cur' inquit 'turbulentam fecisti ( rendesti) mihi (a me) /aquam bibenti?' Laniger contra timens /'Qui (avv.) possum, quaeso, facere quod (ciò che) quereris, lupe? (1.1) - 'Ranae, vagantes liberis paludibus,/ clamore magno regem petiere (chiesero) ab Iove ….Tunc contra Tonans /"Quia noluistis (non voleste) vestrum ferre" inquit "bonum, / malum perferte" (1.2) - Dum loquitur, ipsum (lo stesso passero) accipiter necopinum rapit / questuque (con lamento) vano clamitantem interficit. (1.9) - Post paucos dies / bidens iacentem in fovea prospexit (vide) lupum. / 'Haec' (questa) inquit 'merces fraudis a superis datur'. (1.17) - Respondit illa: "Verbis non moveor tuis;/ sed istum (costui) timeo sella qui (che) prima sedens /cursum flagello temperat lento meum, /et ora frenis continet spumantibus. (3.6) - Mons parturiebat, gemitus immanes ciens,/ eratque in terris maxima expectatio. (4.24)

PROVA DI NAVIGAZIONE di ricapitolazione
( Prerequisiti: uso del vocabolario; prima, seconda e terza declinazione; aggettivi prima e seconda classe; indicativo presente a., p., dep. e anomali; indicativo imperfetto a-p-d. e verbi anomali; gerundio; participio presente)
(Traduci i testi proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana)

a) BG. Homines bellandi cupidi magno dolore adficiebantur (1,2) - Mons autem altissimus impendebat (1,6) - Legationis Nammeius et Verucloetius principem locum obtinebant (1,7) - Relinquebatur una per Sequanos via, qua Sequanis invitis ( essendo contrari i Sequani) propter angustias ire non poterant.(1,9) -

(Flumen Arar) Helvetii ratibus ac lintribus iunctis (unite) transibant… Is pagus appellabatur Tigurinus;
(1,12) - Caesar suos a proelio continebat (1,15) - non modo frumenta in agris matura non erant,

sed ne pabuli quidem satis magna copia suppetebat.(1,16) - E loco superiore in nostros venientes tela coniciebant et nonnulli inter carros rotasque mataras ac tragulas subiciebant nostrosque vulnerabant. (1,26) - Caesari mandata referebantur et legati ab Haeduis et a Treveris veniebant (1,37) - (Milites) in tabernaculis aut suum fatum querebantur aut cum familiaribus suis commune periculum miserabantur. Vulgo totis castris testamenta obsignabantur. (1,39)

b) Eneide. - (Iuno)Troas, reliquias Danaum atque immitis Achilli, / arcebat longe Latio, multosque per annos / errabant acti (spinti) fatis maria omnia circum./ Tantae molis erat Romanam condere gentem. (1,29) - Vix e conspectu (dalla vista) Siculae telluris in altum / vela dabant laeti et spumas salis aere ruebant (I,34) - Equidem occasum (il tramonto) Troiae tristisque ruinas/ solabar fatis contraria fata rependens; (1,238) - Sed regna Tyri germanus habebat / Pygmalion (1,345) - Ecce trahebatur passis (sciolte) Priameia virgo / crinibus a templo Cassandra adytisque Minervae / ad caelum tendens ardentia lumina frustra, / lumina, nam teneras arcebant vincula palmas. (2,403)

  1. Fedro. Superior stabat lupus,/ longeque inferior agnus.(1,1) - Leporem obiurgabat passer … Lepus semianimus 'Mortis en solacium:/ Qui (tu che) modo securus nostra inridebas mala,/ simili querella fata deploras tua'. (1,9) - Lupus arguebat vulpem furti crimine (1,10) - Asellum in prato timidus pascebat senex… suadebat asino fugere (1,15) - Ovem rogabat cervus modium tritici (1,16) - Muli gravati (appesantiti) sarcinis ibant duo: / unus ferebat fiscos cum pecunia,/ alter tumentis multo saccos hordeo. (2,7) - Cicada acerbum noctuae convicium/ faciebat (3,16) - Galli Cybebes circum in questus ( per questua) ducere/ asinum solebant, baiulantem sarcinas. (4,1) - vulpes alta in vinea/ uvam adpetebat (4,4) - Duo homines, unus fallax et alter verax, iter simul agebant… Verax autem apud se (tra di sé) cogitabat (4,13) - Mons parturiebat, gemitus (gemiti) immanes ciens,/ eratque in terris maxima expectatio.(4,24) - Formica et musca contendebant acriter (4,24) - Splendebat hilare poculis convivium,/ magno apparatu (splendore) laeta resonabat domus (4,26) - Vulpem rogabat partem caudae simius (App.1) - Paterfamilias saevum habebat filium. / Hic..verberibus servos afficiebat plurimis / et exercebat fervidam adulescentiam .. "Quidam iuvenco vetulum adiungebat bovem. (App.,12) - Unam expectabant virginem iuvenes duo.(5,16) - Feles habebat gallus lecticarios. (App.,19) –