Particolarità
della terza declinazione
(NB. Tutte le particolarità richiamate sono attestate dal
vocabolario, col quale occorre creare particolare famigliarità
e "complicità".)
1. Nomi con diverso tema al nominativo ed al genitivo:
caro, carnis, f. carne
supellex, supellectili, f. suppellettile
iter, itineris, n. viaggio, marcia
Iuppiter, Iovis, m Giove.
2. Nomi con più declinazioni o declinazione anomala:
bos, bovis, m./ f., bue, vacca (bubus, dat. e abl. plur)
femur, femoris, n. femore
iecur, iecoris, n. fegato
iugerum, i, n. iugero
requies, etis, f. riposo
sus, suis, m./f. porco, scrofa (subus/ suibus: dat. e abl. plur)
vas, vasis, n. vaso
vesper, eris, m. sera
3. Nomi usati solo al singolare:
Es.: indoles, is, f. indole; lac, lactis, m. latte; sanguis,
inis, m. sangue; ecc.
4. Nomi usati solo al plurale: fores, ium, m. battenti (della porta);
Alpes, ium, f. le Alpi; ecc.
5. Nomi con significati diversi al singolare ed al plurale:
SINGOLARE
|
PLURALE
|
Aedes, is, f.tempio
|
Aedes, ium,
f. casa,
palazzo
|
Carcer, eris,
m. carcere
|
Carceres, um,
m.
cancello
|
Facultas, atis,
f. facoltà
|
Facultates,
um, f. ricchezze
|
Finis, is, m.
fine
|
Fines, ium,
m.
territori, confini
|
Ops, opis, f.
aiuto
|
Opes, um, f.
ricchezze
|
Sal, salis,
m./n. sale, mare
|
Sales, ium,
m. facezie,
arguzie
|
6. Il sostantivo
vis:
CASO
|
SINGOLARE
|
PLURALE
|
N.
|
vis
|
vires
|
G.
|
roboris
|
virium
|
D.
|
robori
|
viribus
|
AC.
|
vim
|
vires
|
V.
|
vis
|
vires
|
AB.
|
vi
|
viribus
|
Osservazioni
|
1. Mancando del
genitivo e dativo singolari, è sostituito dal sostantivo robur,
roboris, f. quercia.
2. In poesia possiamo trovare all'accusativo plurale viris =
vires.
3. I nomi vir, viri, m. uomo e virus, i, n.
veleno, avendo tema simile, possono indurre in qualche
facile equivoco. |
PROVE DI NAVIGAZIONE
(Traduci i testi proposti, confrontando in seguito la comprensione
italiana)
a) BG.: In … itinere persuadet Castico Catamantaloedis filio Sequano
(1.3) - Erant omnino itinera duo (1.6) - Hostes defessi proelio excedebant,
alii integris viribus succedebant (3.4) - Milites summa vi transcendere
in hostium naves contendebant. (3.15) - Quae res (questo fatto)
et cibi genere et cotidiana exercitatione et libertate vitae…et vires
alit et immani corporum magnitudine homines efficit. (4.1) - Plerique
frumenta non serunt, sed lacte et carne vivunt (5.14) - De deorum immortalium
vi ac potestate disputant et iuventuti tradunt (6.14) - (Colunt) Apollinem
et Martem et Iovem et Minervam (6.17) - Comites familiaresque eius angusto
in loco paulisper equitum nostrorum vim sustin(ent) (6.30) - Virium infirmitas
imped(it)(7.26) - Aggeres neque fossae vim hostium sustinere poterant
(7.88)
b) En.: Tum uictu (col cibo)reuocant uiris, fusique per
herbam /implentur veteris Bacchi pinguisque ferinae.(1.215) - 'Nate, meae
vires, mea magna potentia, solus /nate patris summi qui (che) tela
Typhoea temnis, / ad te confugio et supplex tua numina posco. (1.664)
- Fama / mobilitate viget virisque adquirit eundo (4.174) - Caedit binas
de more bidentis / totque sues, totidem nigrantis terga iuvencos (5.96)
- Entellus viris in ventum effudit et ultro (5.446) - Rostroque immanis
vultur obunco /immortale iecur tondens fecundaque poenis / viscera rimaturque.
(6.598) - Non lingua valet, non corpore notae /sufficiunt vires nec vox
aut verba sequuntur: (12.912)
c) Febro: Hic
auritulus / clamorem subito totis tollit viribus,/ novoque turbat bestias
miraculo(1.11) - Tum gaudens ferus / bubus quietis agere coepit (cominciò)
gratias (2.8) - Fame coacta (spinta) vulpes alta in vinea / uvam
adpetebat, summis saliens viribus.(4.3) -
Torna
I nomi di origine greca
(NB. Anche queste particolarità sono registrate dal vocabolario.)
In genere i nomi greci venivano latinizzati ed assumevano terminazioni
latine. Spesso però, specie in poesia, mantenevano le terminazioni
greche.
Es.: - genitivo singolare in - os: Aeneis, idis (-idos); Ilias,
adis ( - ados);
- accusativo in - a: aera (aria); aethera, (cielo); lampada, (fiaccola);
Hectora (Ettore).
- genitivo plurale in -on: epigrammaton (degli epigrammi); metamorphoseon
(delle metamorfosi).
- accusativo plurale in -as: heroas ( gli eroi); Cyclopas ( i Ciclopi).
PROVE DI NAVIGAZIONE
Cerca in Eneide i nomi di origine greca con le desinenze greche
sopraricordate.
Torna
Appunti
di sintassi: Funzione dei casi: genitivo e ablativo di qualità
Le qualità di una persona possono essere espresse in latino
nel caso genitivo o ablativo.
1. Il caso genitivo esprime sia qualità fisica che morale:
Es: (Romani sunt) homines tantulae staturae, (I Romani sono)
persone di statura piccolina (BG.2.30)
C. Volusenus…vir et
consilii magni et virtutis, C. Voluseno, uomo sia di saggezza che di
craggio (BG.3.5)
2. Il caso ablativo esprime preferibilmente qualità fisica:
Es.: Immani corporum magnitudine homines efficit, crea uomini di
gigantesca grandezza fisica (BG 4.1)
PROVA DI NAVIGAZIONE
(Traduci i testi proposti, confrontando in seguito la comprensione
italiana)
a) BG.:. P. Sextus Baculus et item C.Volusenus, tribunus militum,
vir et consili magni et virtutis, ad Galbam accurrunt (3,5) - (Dumnorigem)
cupidum rerum (di cose) novarum, cupidum imperii, magni animi,
magnae inter Gallos auctoritatis cogno(scebat). (5.6) - (Britanni) capilloque
sunt promisso (5.14) - Tum T. Balventio, viro forti et magnae auctoritatis,
utrumque femur tragula traicitur (5,35) - Senones, quae est civitas in
primis firma et magnae inter Gallos auctoritatis, Cavarinum interficere
publico consilio (conantur) (5,44) - Erat magni periculi res tantulis
copiis iniquo loco dimicare (5,49) - Lucterium Cadurcum, summae hominem
audaciae cum parte copiarum in Rutenos mittit (7.5) - Cotu(s), antiquissima
familia natu(s) atque ips(e) hom(o) summae potentiae et magnae cognationis
(7.32) - Est oppidum …maximae auctoritatis (7.55)
b) En.:
Sunt … bis septem praestanti corpore Nymphae (1.71) – Prima hominis facies
et pulchro pectore virgo / pube tenus, postrema immani corpore pistrix
/ delphinum caudas utero commissa luporum (3.426) - Silvius Aeneas, pariter
pietate vel armis / egregius (6,769) - atque hic Aeneas una namque ire
videbat / egregium forma iuvenem et fulgentibus armis, / sed frons laeta
parum et deiecto lumina vultu / ( 6.860) – Ipse inter primos praestanti
corpore Burnus / vertitur arma tenens et toto vertice supra est. (7.783)
- Ambo animis, ambo insignes praestantibus armis (11.291) - Catillus Iollan
/ ingentemque animis, ingentem corpore et armis / deicit Herminium (11.640)
c) Fedro: Aesopus ibi stans, naris emunctae senex,\
natura numquam verba
cui potuit dare (3.3) - Magni Pompeii miles vasti corporis / fracte loquendo
et ambulando molliter / famam cinaedi tra(heb)at certissimi. ( App.10)
- Tum vir animi simplicis / id dedecus castrorum propelli iubet (App.10)
-
Torna
Appunti
di sintassi: tempo determinato e tempo continuato.
In latino il tempo determinato , che può configurarsi
come luogo figurato, si esprime generalmemte in ablativo semplice:
es.da BG.: una aestate, in una sola estate (1.54) - Ea …hieme,
in quell'inverno (BG. 4.1) - superiore aestate, nell'estate
precedente (4.21) - primo vere (6.4)
Il tempo continuato si esprime all'accusativo semplice
o preceduto dalla preposizione per:
Paucos dies ad Vesontionem …moratur, si ferma pochi giorni presso
Besançon (BG 1.3)
PROVE DI NAVIGAZIONE
(Traduci i testi proposti, confrontando in seguito la comprensione
italiana)
a) BG.: (Castici) pater regnum in Sequanis multos annos
obtin(et) (1.3) - Postero die (giorno) luce prima movet castra
(5.49) - Tribus horis Atuatucam venire potestis (6,35) - Caesar biduum
in locis moratu(r) (7,9) - Caesar Avarici complures dies (giorni)
commor(atur) (7.32) - Huc biduo pervenit. (7,11) - Labienus silentio e
castris tertia vigilia egre(ditur) (7, 58) - Secunda vigilia silentio
equitatum dimittit. (7,71)
b) En.: At
pius Aeneas per noctem plurima volvens… (1.305) - Multaque per caecam
…proelia noctem / conserimus, multos Danaum demittimus Orco. (2.397) -
(Fama) nocte volat caeli medio terraeque per umbram/ stridens, nec dulci
declinat lumina somno (4.184) - Noctes atque dies patet atri ianua Ditis
(6.127) - (Animae) centum errant annos (6.329) -
c) Fedro: Crepusculo …vagor." (3.7) - Aestate me lacessis; cum bruma
est siles.(4.25) - Rediit (ritornò) hora dicta, recubuit
(riposò) (4.26) - Aliquando sitiens unus de custodibus /
aquam rog(at) media nocte (App.15)
Torna
I verbi composti
Come in
italiano, anche in latino abbiamo verbi composti da preverbi
inseparabili ( com-porre, dis-giungere, per-venire, ecc), anche in latino
ci sono molti verbi composti con
- preposizioni: a/ab/abs, ante, cum, de, e/ex, in, ob, per, post,
pro, sub, etc.;
- particelle: dis-, re-, se;
- avverbi: bene, male, pote;
- temi verbali o nominali: anima-, assue-, cale-, lique-, made-,.
Il contatto tra preverbio e verbo può dar vita a fenomeni vocalici
e consonantici, alcuni facili da individuare (per-moveo; com-moveo)
ed altri più complessi.(cogo < cum + ago, coëmo
< cum + emo)
|