ITER NONUM

L'indicativo piuccheperfetto.

A) Indicativo piuccheperfetto attivo.

Si forma aggiungendo al tema del perfetto il suffisso temporale -era- e le desinenze personali.

Indica una azione già compiuta nel passato rispetto ad un’altra. Corrisponde al trapassato prossimo italiano.

ESEMPI: Fueram, ero stato; tuleram, avevo portato; viceram, avevo vinto; vixeram, ero vissuto, avevo vissuto.

Pers.

Terminazioni

SUM

FERO

VINCO

VIVO

S.

1

- eram

fu- eram

tul- eram

vic- eram

vix- eram

2

- eras

fu - eras

tul - eras

vic - eras

vix - eras

3

- erat

fu - erat

tul - erat

vic - erat

vix - erat

P.

1

- eramus

fu - eramus

tul - eramus

vic - eramus

vix - eramus

2

- eratis

fu - eratis

tul - eratis

vic - eratis

vix - eratis

3

- erant

fu - erant

tul - erant

vic - erant

vix - erant


Osservazioni
Come nel perfetto, anche nel piuccheperfetto attivo vi possono essere forme sincopate: laudaram= laudaveram.
B) Indicativo piuccheperfetto passivo, deponente

Come il perfetto ed il futuro anteriore, ha forma perifrastica, costituita cioè dal participio perfetto seguito dall’imperfetto del verbo esse.

Ecco il modello valevole per tutti i verbi:
PASSIVO: latus eram, ero stato portato; victus eram, ero stato vinto;
DEPONENTE: secutus eram, avevo seguito; passus eram, avevo sofferto.

Pers.

FERO

VINCO

HORTOR

SEQUOR

PATIOR

S.

1

latus, a, um eram

victus, a, um eram

hortatus, a, um eram

secutus, a, um eram

passus, a, um eram

2

" eras

" eras

" eras

" eras

" eras

3

" erat

" erat

" erat

" erat

" erat

P.

1

lati, ae, a eramus

victi, ae, a eramus

hortati, ae, a eramus

secuti, ae, a eramus

passi, ae, a eramus

2

" eratis

" eratis

" eratis

" eratis

" eratis

3

" erant

" erant

" erant

" erant

" erant

 

PROVE DI NAVIGAZIONE

(Traduci i testi proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana)

a) BG.: Cum omnibus suis domo excesserant Rhenumque transierant (4,14) - Caesar iis, quos( a quelli, che) in castris retinuerat, discedendi potestatem fecit (4,15) - (Pars equitatus post fugam suorum se (si) trans Rhenum in fines Sugambrorum receperat seque cum iis ( con essi) coniunxerat (4.16) - Caesar Rhenum transire decreverat (4.17) - (Tigna) cum machinationibus immissa in flumen defixerat fistucisque adegerat (4.17) - At Sugambri finibus suis excesserant suaque omnia comportaverant seque in silitudinem ac silvas abdiderant (4.18)- Superiore (precedente) aestate ad Veneticum bellum effecerat classem (4.20)- Ipse (Caesar) ..regem ibi constituerat (4.21) - Ad (Caesarem) legati non venerant (4.22) - Equites cursum tenere atque insulam capere non potuerant (4.26) - Una cum his (Insieme con questi) legatis Commius Atrebas venit, quem (che) supra demonstraveram (1) a Caesare in Britanniam praemissum. Hunc (costui) illi comprehenderant atque in vincula coniecerant (4.27) - (Legio) in (Treverorum) finibus hiemarat (4.7) - Post (legiones) totius exercitus impedimenta conlocarat (2.19) - Caesar, ut quotannis facere consuerat, legatis imperat (5.1)

(1)(Uno dei pochi casi in cui Cesare usa la prima persona parlando di sè!)

b) EN.: Necdum etiam causa irarum saevique dolores/ exciderant animo (1.25) -Namque umeris de more suspenderat arcum / venatrix dederatque comam diffundere ventis (1.318) - (Sichaeo) pater intactam dederat primisque iugarat /ominibus (1.345) - Ter circum Iliacos raptaverat Hectora muros / exanumumque auro corpus vendebat Achilles (1.483) - Ater (socios) aequore turbo/dispulerat penitusque alias auxerat ora (1.511) -

a) BG.: Pater (Orgetorigis) regnum in Sequanis multos annos obtinuerat et ab senatu (senato) populi Romani amicus appellatus erat (I,3) - Labienus, ut erat ei (a lui) praeceptum a Caesare, monte occupato, nostros expectabat proelioque abstinebat (I,22) - Eo (avv.), ut erat dictm, ad conloquium venerunt (I,43) - (Procilli) pater a C. Valerio Flacco civitate donatus erat (I,47) Ad (extremum agmen ventum erat (2,11) - Duae legiones proxime conscriptae erant (2,19) - Profligatis Viromanduis, quibuscum (contro i quali) erant congressi, ex loco superiore in fluminis ripis proeliabantur (2,23) - Sexaginta naves in Meldis factae erant atque eodem(avv.), unde erant profectae, (reverterunt) (5,5) - Crebris arboribus succisis, omnes introitus erant praeclusi (5,9) - (Milites) erant in statione pro castris conlocati (5,15) - Rursus in locum, unde erant egressi, reverti coeperant (5,35) - Maximo coorto vento, ferventes fusili ex argilla glandes fundis et iacula fervefacta in casas, quae (che) more Gallico stramentis erant tectae, iacere coeperunt (5,43) - Exploratores hostium, ut omni fluminis parte erant dispositi, inopinantes, quod magna subito erat coorta tempesta, a nostris opprimuntur (6,61) - Prima luce et nostri omnes erant transportati et hostium acies cernebatur (6.62) - Negotio confecto, Labienus revertitur Agedincum, ubi impedimenta totius exercitus relicta erant (6.62) - Ad omnes casus (evenienze) provisa erant praesidia cohortium (6.65) - Hostium copiae ex Arvernis equitesque, qui (che) toti Galliae erant imperati, conveniunt (6.66)

b) EN.: 1. Vix ea (tali cose) fatus eram (2.323) - Bis conatus erat casus effingere in auro, bis patriae (paterne) cecidere manus (6.32) - Ventum erat ad limen, cum virgo "Poscere fata/ tempus (est)"ait, deus ecce deus"(6.45)

c) Fedro: Ad rivum eundem (medesimo) lupus et agnus venerant,/ siti compulsi…'Equidem natus non eram'. (1,1) - Personam tragicam forte vulpes viderat … huc illuc semel atque iterum verterat (1,7) - Calvus repente factus est; nam funditus/ canos ( capillos) puella, nigros anus evellerat.(2,2) - Aquila in sublimi quercu nidum fecerat;/ feles, cavernam nancta in media, pepererat;/ sus nemoris cultrix fetum ad imam posuerat.(2,4) - Apes in alta fecerant quercu favos.( 3,13) - At ille, qui ( che) semper veritatem amabat et loqui consueverat, respondit (5,14) - Pastor capellae cornu baculo fregerat (App. 24)

Torna


Indicativo futuro anteriore attivo, passivo, deponente.

A) Indicativo futuro anteriore attivo.

Si forma aggiungendo al tema del perfetto il suffisso temporale -eri- ( -er- per la 1.a sing.) e le desinenze personali.

Indica un’azione anteriore rispetto alla reggente. In italiano spesso si traduce col futuro semplice nelle proposizioni subordinate.
Es.: "Cito rumpes arcum, semper si tensum habueris, Romperai subito l'arco, se lo avrai (lett. avrai avuto) sempre teso (Fedro.3,14)

 

Pers.

Terminazioni

SUM

FERO

VINCO

VIVO

S.

1

- ero

fu- ero

tul- ero

vic- ero

vix- ero

2

- eris

fu - eris

tul - eris

vic - eris

vix - eris

3

- erit

fu - erit

tul - erit

vic - erit

vix - erit

P.

1

- erimus

fu - erimus

tul - erimus

vic - erimus

vix - erimus

2

- eritis

fu - eritis

tul - eritis

vic - eritis

vix - eritis

3

- erint

fu - erint

tul - erint

vic - erint

vix - erint


B) indicativo futuro anteriore passivo e deponente

Come il perfetto ed il piuccheperfetto passivi, ha forma perifrastica, cioè una forma costituita da due parole.

E’ costituito dal participio perfetto seguito dal futuro semplice di esse.


Pers.

FERO

VINCO

HORTOR

SEQUOR

PATIOR

S.

1

latus, a, um ero

victus, a, um ero

hortatus, a, um ero

secutus, a, um ero

passus, a, um ero

2

" eris

" eris

eris

" eris

" eris

3

" erit

" erit

erit

" erit

" erit

P.

1

lati, ae, a erimus

victi, ae, a erimus

hortati, ae, a erimus

secuti, ae, a erimus

passi, ae, a erimus

2

" eritis

" eritis

" eritis

" eritis

" eritis

3

" erint

" erint

" erint

" erint

" erint

 

PROVE DI NAVIGAZIONE

(Traduci i testi proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana)

a) BG.: Desilite, commilitones: ego certe meum reipublicae atque imperatori officium praestitero (4,25)

b) EN.: Haud, credo, invisus caelestibus, auras vitalis carpis, Tyriam qui (tu che) adveneris urbem (1,387) - Moresque viris et moenia ponet, tertia dum Latio regnantem viderit aestas/ ternaque transierint Rutulis hiberna subactis (1.264) - Tu, genitor, cape sacra manu patriosque penates\ donec me flumine vivo abluero (2.717) - Huc ubi delatus accesseris urbem\ divinosque lacus et Averna sonantia silvis,\ insanam vatem aspicies, quae (che) rupe sub ima \ fata canit foliisque notas et nomina mandat (3,441) - Venatum (a cacciare) Aeneas unaque miserrima Dido\ in nemus ire parant, ubi primos crastinus ortus\ extulerit Titan radiisque retexerit orbem (4,117) - Non Simois tibi (a te) nec Xanthus nec Dorica castra\ defuerint, alius Latio iam partus Achilles,\ natus et ipse dea (=Turno) (6,88)

c) Fedro: "Cito rumpes arcum, semper si tensum habueris (3,14) -

Si cito rem perages, usus fiet longior (troppo lungo);/ fruar diutius si celerius coepero… dum sanitas constabit, pulchre meminero. (3, epil.) - Si verum dixero, magis munerabor (4,14) - Quidquid (Qualunque cosa) dederis, satis erit (App.12) -
Torna

Appunti di sintassi: proposizioni subordinate all'indicativo
Il modo indicativo esprime realtà oggettiva, o considerata tale.
Le proposizioni subordinate con l'indicativo sono riconoscibili perché introdotte da congiunzioni subordinanti.
Ecco un elenco delle proposizioni subordinate all'indicativo con le relative congiunzioni:

PROPOSIZIONE SUBORDINATA

CONGIUNZIONE SUBORDINANTE

SIGNIFICATO

(Comparativa)

ut

come

temporale

antequam, priusquam

prima che

donec, quamdiu, quoad

finchè

cum, cum primum, simul ac, ubi,

quando, appena

dum

mentre

postquam

dopo che

causale

quando

poichè

quia, quod, quoniam

perché, poiché

condizionale

si

se

concessiva

etsi, tametsi, quamquam

benché

 

PROVE DI NAVIGAZIONE

(Traduci i testi proposti, confrontando in seguito la comprensione italiana)

a) BG. Fortissimi sunt Belgae, propterea quod a cultu atque humanitate provinciae longissime absunt … Helvetii quoque reliquos Gallos virtute praecedunt, quod fere cotidianis proeliis cum Germanis contendunt, cum aut suis finibus eos prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt.

(1.1) - Hi (questi) , si quid (qualcosa) erat durius (troppo pericoloso), concurrebant; si qui (qualcuno) graviore vulnere accepto equo deciderat, circumsistebant (1.48)

Ita uti supra demonstravimus, crebri … rumores adferebantur (2.1) - …quoniam obsidione liberatum Ciceronem sciebat (5.49) - … etsi omnium animi ad ulciscendum ardebant (6.34) - Vercingetorix ubi de Caesaris adventu cognovit …(7.12)
b) En.: Ac ueluti magno in populo cum saepe coorta est / seditio saevitque animis ignobile vulgus (1.148) - Si genus humanum et mortalia temnitis arma, (1.542) - Ille ubi complexu Aeneae colloque pependit / et magnum falsi implevit genitoris amorem, / reginam petit. (1.715) - Quamquam animus meminisse horret luctuque refugit, / incipiam (2.12) - Superat quoniam Fortuna, sequamur (proseguiamo!) (5.22)


c) Fedro: "Quia noluistis vestrum ferre" inquit "bonum, / malum perferte".(1.2) - Personam tragicam forte vulpes viderat; / quam (acc. quella) postquam huc illuc semel atque iterum verterat (1.7) - Qui pretium meriti ab improbis desiderat, / bis peccat: primum quoniam indignos adiuvat, /impune abire deinde quia iam non potest.(1.8) - Dum loquitur, ipsum (acc. di ipse) accipiter necopinum rapit / questuque vano clamitantem interficit. (1.9)

Torna